Wśród zabytkowych zespołów urbanistycznych w województwie lubuskim, Bytom Odrzański należy do cenniejszych. Decyduje o tym niezwykle malownicza, bogato zdobiona detalem zabudowa starego rynku. Różnorodne stylowo kamieniczki są głównym elementem kompozycyjnym niepowtarzalnego krajobrazu architektonicznego miasteczka. Uzupełniają go wielowiekowe budowle użyteczności publicznej - ratusz, kościół parafialny i dawny zbór ewangelicki. Ich strzeliste wieże sprawiają, że również panorama Bytomia zaliczana jest do najpiękniejszych w regionie. Pod koniec XII wieku gród podupadł a osadnictwo przeniesione zostało półtora kilometra w kierunku wschodnim, na teren gdzie ukształtowało się później średniowieczne miasto. Podziwiając urok bytomskich kamieniczek, warto zwrócić uwagę na rozplanowanie centrum miasteczka z wielkim placem rynkowym i małymi uliczkami. Zachowało się ono od XII wieku i jest zabytkiem średniowiecznej myśli urbanistycznej.

Będąc miastem książęcym, już w XV wieku przeszedł Bytom w drodze zastawu a następnie sprzedaży w posiadanie bogatych rodów rycerskich. Od 1469 roku znajdował się w rękach Glaubitzów, potem Rechenbergów (1526-1561) i Schönaichów. Ci ostatni przyczynili się do kulturalnego awansu miasteczka. Georg Schönaich założył tutaj słynną w owych czasach szkołę dla młodzieży dysydenckiej. Gimnazjum akademickie Schönaicha wyróżniało się wysokim poziomem naukowym i miało prawa nadawania magistra i bakałarza. Studiowało w Bytomiu wielu Polaków, a wśród nich Jonasz Schlichtyng, pisarz i myśliciel ariański Jan Jonstorz, pochodzący z Szamotuł Szkot z matki Polki - lekarz, przyrodnik i filozof. Bytomska akademię ukończył również Marcin Opitz, niemiecki poeta i biograf króla Władysława IV. Wojna trzydziestoletnia i związane z nią grabieże i rozboje położyły kres szkoły a zubożone miasteczko długo dźwigało się z upadku.