Miejsce najwcześniej udokumentowane ważnym wydarzeniem w  dziejach Szprotawy znajduje  się nie  w  rejonie rynku i  ratusza, lecz  na  zachodnich peryferiach miasta, tam  gdzie stoi romański kościół św.  Andrzeja. Dziś włączona w  granice miasta, dawniej odrębna miejscowość Iława istniała już  w  roku 1000. Tutaj zgodnie z  tradycją Bolesław Chrobry witał, podążającego z  pielgrzymką do  grobu św.  Wojciecha w  Gnieźnie, cesarza Ottona  III. Towarzyszący cesarzowi kronikarz Thietmar zanotował: "W  miejscowości zwanej Ilva przygotował on  (Chrobry) wcześniej kwaterę dla  cesarza. Trudno uwierzyć i  opowiedzieć z  jaką  wspaniałością przyjmował wówczas Bolesław cesarza i  jak prowadził go  przez  swój kraj aż  do  Gniezna". Śladów grodu, w  którym nastąpiło spotkanie władców, archeolodzy nie  znaleźli. Być  może wspomniana przez  Thietmara kwatera urządzona została nie  w  grodzie, lecz  w  drewnianej budowli wzniesionej specjalnie na  powitanie dostojnego gościa. Faktem jest, że  grodu nie  wymienia ani  wspomniany kronikarz, ani  późniejsze źródło a  Iławę średniowieczne źródła wymieniają jako  wieś.

Przy tym samym trakcie Solnym, co Iława, lecz 3 km dalej na wschód, na terenie oblanym wodami Bobru i rzeki Szprotawy powstał gród kasztelański, a przy nim podgrodzie i osada targowa, położona w paśmie dzisiejszej ulicy Świerczewskiego. Kasztelan szprotawski w źródłach historycznych wymieniony jest dopiero w 1296 roku, lecz powstanie wspomnianego osadnictwa odnieść należy do czasów znacznie wcześniejszych. W pierwszej połowie XIII wieku nastąpiło scalenie rozproszonego osadnictwa. Wtedy Szprotawa otrzymała zachowane do dziś rozplanowanie z prostokątnym rynkiem i regularną siecią ulic. Obwarowane miasto z ratuszem, kościołem i klasztorem magdalenek aż do XIX wieku minimalnie przekroczyło granice murów obronnych. Rozwój przemysłu i budowa połączeń kolejowych spowodowało rozwój przestrzenny w kierunku Iławy, a także na wschód i północ.

Książęce przywileje wspierające rzemiosło i handel oraz posiadane folwarki i znaczne obszary leśne sprawiły, że gospodarczo stała Szprotawa dobrze, przez całe wieki. Wyrazem tego są okazałe zabytki architektury - kościół parafialny, ratusz i mury obronne. Obok zabytkowych budowli tym, co podnosi kulturowy walor miasta jest otaczająca natura - woda i zieleń. O ile rozplanowanie miasta stanowi czytelne świadectwo gotyckiej myśli urbanistycznej, to historyczny układ przestrzenny Szprotawy został znacznie zdeformowany za sprawą obcego w formie i skali powojennego budownictwa mieszkaniowego.

Źródło: Czas architekturą zapisany. Zabytki województwa zielonogórskiego.