Borowina, park pałacowy

Borowina (niem. Hartau) leży przy głównej drodze prowadzącej z Kożuchowa do Szprotawy. Zespół pałacowo-parkowo-folwarczny położony jest we wsch. części wsi zwanej dawniej Dolną. Pałac znajduje się po zach. stronie całego założenia. Od pn. i zach. znajdują się budynki dwóch oficyn i budynku gospodarczego, natomiast od wsch. do pałacu przylega park o powierzchni 7,8 ha. W sąsiedztwie pałacu zachowane są pozostałości fosy z fortyfikacjami ziemnymi z XVII-XVIII w.
Pałac w Borowinie powstał najprawdopodobniej w k. XVI w.1, jako założenie obronne, kiedy właścicielem dóbr był Caspar von Haugwitz. Wystrój elewacji pałacu w części nawiązuje do rozwiązań jakie zastosowano w pałacu w Żaganiu. W XVIII w., za czasów Hansa Gottlieba von Stoscha miały miejsce przeobrażenia w bryle i wnętrzach pałacu, zmieniono również tynki elewacji oraz dodano drugą przybudówkę od strony pd.-wsch. Wtedy także dobudowano kryty krużganek – korytarz obiegający wewnętrzny dziedziniec i ułatwiający komunikację między pomieszczeniemi. W obecnej postaci pałac jest to dwukondygnacyjny budynek barokowo-klasycystyczny, murowany z kamienia i cegły, założony na planie prostokąta z małym dziedzińcem pośrodku. We wnętrzach zachowane sklepienia kolebkowo-krzyżowe (ok. 1600 r.), rokokowe sztukaterie i kominki. Główne wejście znajdujące się od strony zach. zamknięte jest łukiem odcinkowym. Elewacja wsch. – ogrodowa, w odróżnieniu od fasady posiada wejście do wnętrza, zamknięte prosto.
Pierwsza wzmianka o miejscowości Borowina pochodzi z 1282 r. W 1347 r. wymienia się braci Konrada i Mikołaja Vleyschouwer, którzy nadali augustianom żagańskim 1 grzywnę czynszu rocznego z dóbr we wsi. Od końca XIV w., niemal przez 100 lat Borowina należała do rodu von Dyhern. Od 1473 do 1511 r. wieś stanowiła własność rodziny von Poppschutz, a później krótko rodziny von Nechern. W poł. XVI w. właścicielami wsi została rodzina von Kottwitz. W latach 80. XVI w. właścicielem wsi zostaje Kaspar von Haugwitz z Mycielina. W 1718 r. Karl Friedrich von Haugwitz odsprzedał ziemię Balthasarowi von Stosch. W rękach tej rodziny majątek pozostawał do 1945 r. Ostatnim właścicielem był Adalbert hrabia von Stosch. Po II wojnie światowej majątek przeszedł na rzecz Skarbu Państwa. W 1945 r. mieściła się tu składnica biblioteki i archiwum miejskiego z Wrocławia, a od 1946 r. obiekt znalazł się w zarządzie PGR. Od pocz. lat 90. XX w. zarządzała nim AWRSP. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych.
Park krajobrazowy położony po wsch. stronie pałacu, założony został w 2 poł. XVIII w. Prawdopodobnie ok. 1810 r. został powiększony i przekształcony w park typu swobodnego. Kolejne przekształcenie miało miejsce w 1870 r.
Cechą charakterystyczną parku w Borowinie jest obecność licznych wiekowych drzew o wymiarach pomnikowych. Już przy samym pałacu od wsch. strony znajduje się soliterowy platan klonolistny (Platanus ⨯ hispanica) o obwodzie 570 cm. Nieco dalej wzdłuż nieczytelnej już osi widokowej, znajduje się drugi, rozłożysty platan o obwodzie 670 cm, który jest najgrubszym drzewem w parku. W części pn. przy zabudowaniach gospodarczych znajduje się okazały egzemplarz wiązu szypułkowego (Ulmus leavis) o pięknie rozbudowanej koronie i obwodzie 540 cm. Roślinność runa jest charakterystyczna dla żyznych lasów liściastych: grądów, a bliżej cieków – łęgów. Występuje tutaj ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy, podagrycznik, pokrzywa, jaskier ostry, fiołek wonny. W niektórych miejscach spotykane są zbiorowiska roślinności ruderalnej. W części pn.-wsch., na terenie dawnej łąki parkowej znajduje się młody drzewostan osiki (Populus tremula) z domieszką olszy czarnej (Alnus glutinosa), pochodzący z samosiewu. W części pd.-wsch. znajduje się skupisko wiekowych dębów szypułkowych (Quercus robur) o obwodach od 428 do 548 cm. Lokalizacja części osobników świadczy o obecności w tym miejscu dębowej alei. Być może jest to pozostałość wcześniejszego, renesansowego założenia parkowego o regularnym układzie. Obok znajduje się pagórek widokowy, porośnięty ponad 100-letnimi lipami drobnolistnymi (Tilia cordata). Przez park przepływa równoleżnikowo niewielki strumień, przez który w pd.-wsch. części przerzucony jest szeroki mostek.
Granice parku są dosyć czytelne, z wyjątkiem części wsch., gdzie przechodzą płynnie w naturalny drzewostan. W parku występują liczne samosiewy klonu zwyczajnego (Acer platanoides), leszczyny (Corylus avellana), a bliżej zabudowań – bzu czarnego (Sambucus nigra). Przed pałacem od strony wsch. znajduje się powojenny sad wiśniowy, w miejscu reprezentacyjnej polany z soliterowym platanem. Obecność sadu, samosiewu osikowego i gęstych podszytów znacznie zaburzają percepcję tego miejsca – niezwykłego ze względu na obecność wiekowych drzew, które powinny być odpowiednio wyeksponowane.