Czciradz, park dworski

Czciradz (niem. Zyrus Nieder) znajduje się ok. 3 km na wsch. od Kożuchowa, przy drodze do Bytomia Odrzańskiego. Założenie dworskie znajduje się w pn. części wsi. W skład zespołu wchodzą: część rezydencjonalna z dworem i parkiem w stylu krajobrazowym o powierzchni 2,5 ha oraz podwórze gospodarcze z kolonią mieszkalną. Granice założenia są czytelne. Teren jest ogrodzony metalową siatką, ale w niektórych miejscach znajdują się fragmenty historycznego ogrodzenia. Centralnym punktem założenia jest dwór. Budynek otacza fosa, od pn. przechodząca w staw. Nad fosą od strony pd. przerzucony jest ceglany most.
Dwór został zbudowany prawdopodobnie ok. 1625 r. przez Johanna Georga von Stensch, jednak wg Kąsinowskiej1 budowla w stylu renesansowym mogła powstać już pod k. XVI w., podobnie uważa Kowalski. Ok. 1800 r. dwór został przebudowany w stylu klasycystycznym. Przebudowa objęła fasadę i elewację zach. oraz częściowo część wnętrz. Obecnie jest to budynek na rzucie prostokąta murowany z cegły i częściowo z kamienia. Bryła dworu jest zwarta z werandą dobudowaną do elewacji wsch. w 1 poł. XX w. Dwór jest nakryty czterospadowym dachem z powiekami od strony pd. Główne wejście znajduje się od pd. od strony podwórza gospodarczego. Dwór obecnie nie jest użytkowany.
Wieś Czciradz pojawiła się w źródłach pisanych w 1220 r., gdyż od jej mieszkańców pobierano dziesięcinę dla parafii w pobliskich Solnikach. W k. XIII w. wieś, jako własność rycerska należała do grafa Sybana z Solnik (1295 r.). W średniowieczu Czciradz, pozostawał w posiadaniu wielu rodów szlacheckich. W XV w. nastąpił podział wsi na część dolną i górną. Powstanie siedziby rycerskiej w tzw. Czciradzu Dolnym wiązane jest przez niektórych z rodziną von Rechenberg, przez innych z rodziną von Stensch. Hans von Rechenberg otrzymał w lenno Kożuchów i okoliczne wsie, m.in. Czciradz w 1516 (lub 1517) r. W 1609 r. Czciradz zakupił Joachim von Stensch. Jemu to właśnie przypisuje się budowę, w części dolnej wsi, renesansowego dworu obronnego otoczonego nawodnioną fosą. W 1709 r. majątek przeszedł w ręce rodziny von Kalckreuth. W 1780 r. Kalckreuthowie sprzedali Czciradz Dolny rodzinie von Lehwald (Czciradz Górny pozostał w posiadaniu Kalckreuthów do 1945 r.). Rodzina von Lehwald przebudowała dwór na przełomie XVIII i XIX w. Trwająca wiele lat przebudowa rezydencji nadała jej cechy późnego baroku i wczesnego klasycyzmu. Zatarty został jej obronny charakter, zniwelowano wały ziemne, uregulowano fosę, nad którą przerzucono kamienny, arkadowy most. W k. XIX w. w pobliżu dworu założono rozległy park krajobrazowy, w którym wybudowano mauzoleum rodzinne. W 1905 r. właścicielem Czciradza był Max Krause. Ok. 1910 r. majątek kupił rotmistrz Johannes Ritsch, który pozostawał jego ostatnim właścicielem do 1945 r. Za jego czasów miała miejsce kolejna przebudowa dworu, do którego dobudowano werandę. Na terenie folwarku powstały nowe zabudowania gospodarcze. Po II wojnie światowej utworzono w majątku PGR – we dworze mieściła się administracja i mieszkania. W 1972 r. przeprowadzono remont wnętrza, wykonano nowe tynki elewacji. Po 2000 r. wymieniono pokrycie dachu i stolarkę okienną, rozpoczęto remont wnętrz. Obecnie dwór parki i budynki gospodarcze jako jeden kompleks są własnością prywatną.
Park otaczający dwór, z trzech stron, z wyjątkiem pd., stanowi obecnie zwarty masyw drzewostanu, z zarastającym stawem pośrodku. Ozdobą parku są monumentalne, kilkusetletnie dęby szypułkowe (Quercus robur). Najbardziej okazały osobnik, rosnący przy stawie w jego pn.-zach. części ma 595 cm obwodu. Przy bocznej bramie wjazdowej od strony zach. znajdują się dwa dęby szypułkowe o obwodach 543 i 493 cm. W części pn. przy granicy parku znajdują się 3 dęby o wymiarach pomników przyrody. Ciekawostką w tej części parku jest owocujący okaz bluszczu (Hedera helix). Oprócz dębów, parkowy drzewostan tworzą również osobniki klonu zwyczajnego (Acer platanoides), kasztanowca białego (Aesculus hippocastanum), lipy drobnolistnej (Tilia cordata), jesionu wyniosłego (Fraxinus excelsior), wiązu szypułkowego (Ulmus leavis), olszy czarnej (Alnus glutinosa), wierzby (Salix sp.), daglezji zielonej (Pseudotsuga menziesii), świerku pospolitego (Picea abies), jaworu (Acer pseudoplatanus), robinii akacjowej (Robinia pseudoacacia) oraz platana klonolistnego (Platanus ⨯ hispanica). Ciekawostką są dwa egzemplarze kasztana jadalnego (Castanea sativa).
Obecnie układ ścieżek i alei spacerowych jest prawie nieczytelny, zakłócony przez bardzo gęsty podszyt. Park nie podlega pielęgnacji ogrodniczej. Z drzewostanu parkowego zachował się podstawowy starodrzew w historycznych granicach, jednak utracił znacznie swoje walory kompozycyjne w wyniku zarośnięcia przez liczne samosiewy drzew i krzewów. Bardzo gęsty podszyt tworzą klon pospolity, klon jawor, bez czarny (Sambucus nigra), głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), sumak octowiec (Rhus typhina), róża dzika (Rosa canina) i śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus). Staw i strumień są zarośnięte roślinnością szuwarową i wymagają rekultywacji.