Jarnatów, park pałacowy

Założenie parku pałacowego w Jarnatowie (niem. Arensdorf) znajduje się przy głównej drodze wiejskiej, w pn.-zach. części miejscowości. Park został założony w bezpośrednim otoczeniu rezydencji wraz z drogą dojazdową do pałacu. Po przeciwnej stronie drogi, zlokalizowany jest zespół zabudowy folwarcznej. W kompozycji założenia prócz pałacu z parkiem, wyodrębnić można powiązane kompozycyjne z parkiem dwie aleje, przebiegające wzdłuż dróg w kierunku pn. do Jeziora Miechowskiego (Jarnatowskiego), sad z ogrodem użytkowym. W sąsiedztwie zespołu znajduje się historyczna i wtórnie wprowadzona zabudowa mieszkalna.
Jarnatów został założony w okresie średniowiecznym i był związany z rodem von Waldow, którego główną siedzibę stanowiły pobliskie Lubniewice. Ostatnim przedstawicielem linii jarnatowskiej tego rodu był Caspar Adam von Waldow, fundator zachowanego do dzisiaj kościoła. W 1731 r. majątek znalazł się w posiadaniu Karla Sigismunda von Kalckreuth, którego syn odsprzedał w 1751 r. posiadłość rodzinie Gemminegen. Od tego czasu właściciele zmieniali się wielokrotnie. W 1910 r. majątek ziemski znalazł się w posiadaniu Teodora Böttingera, którego rodzina pozostawała w jego posiadaniu do 1945 r. Po II wojnie światowej majątek został znacjonalizowany. Obecnie zespół pałacowo-parkowy znajduje się w rękach prywatnych i nie jest zagospodarowany. Barokowy ogród geometryczny znajdujący się w sąsiedztwie rezydencji powstał w 2 poł. XVIII w. Obecny park założono w poł. XIX w. na powierzchni ok. 4,5 ha, po pn. oraz zach. stronie pałacu. Następnie, na pocz. XX w., założenie rozszerzono o sady i ogrody użytkowe, które wytyczono w miejscu zlikwidowanego dziedzińca folwarcznego w części pd. zespołu. W tym też czasie, powiększony został ogród ozdobny, po zach. stronie pałacu w typie „gabinetu ogrodowego” (giardino sekreto)1. Główny wjazd do pałacu z otaczającym go parkiem, prowadził przez bramę od strony kościoła, drogą obsadzoną niezachowaną aleją klonową. Drugi wjazd, zlokalizowany we wsch. stronie ogrodzenia, naprzeciw pałacu, dochodził do dawnego gazonu owalnego. Wjazd do pałacu prawdopodobnie poprzedzony był aleją kasztanowcową, z której pozostały pojedyncze okazy drzew, zachowane przed pałacem.
Rozległy teren parku rozciąga się za pałacem i od strony wejścia w elewacji bocznej. Teren za pałacem ukształtowany został tarasowo, z założeniem parku w obniżeniu terenu. Obok elewacji bocznej z tarasem, wychodzącym na park, przebiega główna aleja spacerowa, schodząc w dół zbocza za pałacem. Główny element kompozycji wnętrza parku stanowi obszerna polana trawiasta z pałacem pośrodku, otoczona starodrzewem od strony wsch. i pn. Po zach. stronie elewacji ogrodowej, poniżej skarpy, schodzącej w dół od pałacu, wokół dawnego „gabinetu ogrodowego”, rozciąga się podwójny szpaler lipowy. W pn.-zach. narożniku parku zachował się fragment grobowca rodowego z odchodzącymi dwiema alejami: grabową i głogową. Przedłużenie kompozycji założenia tworzą dwie aleje: zabytkowa aleja dębowa oraz aleja klonowa, rozciągająca się na przedłużeniu wsch. granicy założenia. Struktura wiekowa drzewostanu parku jest zróżnicowana. Najstarsze okazy drzew liczą od 180 do 220 lat. Zasadnicza część drzew rośnie w układzie swobodnej kompozycji w obrębie polan i wnętrz parkowych. Zwarty drzewostan na obrzeżu granic parku, pełni zarazem rolę izolacyjną. Na fragmentach głównych alei w parku zachowały się szpalery oraz żywopłoty drzew, dawniej formowane i przycinane. Pośród nich na uwagę zasługują: szpaler lipowy wokół dawnego salonu ogrodowego za pałacem, szpaler grabowy i głogowy przy drogach dochodzących do mauzoleum. Przy wjeździe do pałacu rosną dwa wiekowe dęby oraz dwa kasztanowce. W parku przeważa drzewostan liściasty, reprezentowany przez następujące gatunki: robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), brzoza brodawkowata (Betula pendula), kasztanowiec biały (Aesculus hippocatsanum), buk pospolity (Fagus sylvatica), grab pospolity (Carpinus betulus), głóg szkarłatny (Crataegus coccinea), lipa drobnolistna (Tilia cordata) i szerokolistna (Tilia platyphyllos), dąb szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus petraea), dąb szypułkowy odm. piramidalnej (Quercus robur ‘Fastigiata’), dąb czerwony (Quercus rubra), klon pospolity (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), oraz wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) i górski (Ulmus glabra). Kompozycję zieleni urozmaicają pojedyncze drzewa iglaste, rosnące w pobliżu pałacu, takie jak: daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii), jodła pospolita (Abies alba), świerk pospolity (Picea abies) oraz skupiska cisu pospolitego (Taxus baccata), wypełniającego poszycie parku.
Do obecnych czasów zachowała się kompozycja założenia wraz z układem głównych dróg parkowych. Przetrwały fragmenty historycznych, regularnych założeń szpalerowych oraz alejowych. Pierwotnie ozdobny charakter części parku, zakomponowanych w otoczeniu pałacu, uległ zatarciu. Cały obszar założenia sukcesywnie zarasta i wymaga prac pielęgnacyjno-rewaloryzacyjnych wraz z zabezpieczeniem pozostałości grobowca rodowego. Z terenu parku należy usunąć wtórnie wprowadzone elementy współczesnej zabudowy, dewaloryzujące kompozycję założenia. Należy zarazem przywrócić zabiegi kształtowania koron drzew szpalerowych i żywopłotów. Teren parku należy ogrodzić od strony frontowej ogrodzeniem o historycznej formie.