Kożuchów, park pałacowy ob. park miejski

Do pocz. XX w. zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem znajdował się na terenie administracyjnie odrębnej wsi Podbrzezie Dolne (niem. Nieder Siegersdorf), która wraz z Podbrzeziem Górnym (niem. Ober Siegersdorf) zostały terytorialnie wchłonięte przez rozwijające się miasto Kożuchów (niem. Freystadt). Park pałacowy zlokalizowany jest w centrum miasta, na pn.-wsch. od zabudowy staromiejskiej. Obiekt o pow. 4,8 ha zajmuje obszar zbliżony do okręgu, a jego granice wyznaczają od pn.-wsch. ul. Nowosolska, od pn.‑zach. – ul. Żeromskiego, od pd. – teren niezabudowany. Przy pn. granicy parku zachowane są relikty barokowego pałacu w postaci portyku filarowego oraz kordegarda z bramą wejściową. Po przeciwnej stronie ul. Żeromskiego zlokalizowana jest zabudowa folwarczna przynależna do majątku. Wzdłuż ulic miejscowo występują pozostałości muru z kamienia, w pd.-zach. części wraz z słupami bramnymi.
Wieś Podbrzezie powstała zapewne w czasie funkcjonowania kasztelani w Kożuchowie i prawdopodobnie było jedną ze wsi służebnych grodu. Pierwsze wzmianki o miejscowości pojawiły się w 1295 r., właścicielem wsi był wtedy burgrabia Dietrich von Pesna. Zapewne już w średniowieczu doszło do podziału wsi na części – dolną i górną. Na przestrzeni wieków wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli, a obie jej części podlegały podziałom na mniejsze majątki. Na pocz. XV w. część Podbrzezia Dolnego znajdowała się w posiadaniu rodziny rycerskiej von Unruh, od ok. 1480 r. stanowiła własność mieszczan kożuchowskich Sigmunda i Kaspra Ludwigów, którzy wkrótce sprzedali majątek miastu. W 1517 r. wymienia się jako właściciela Hansa von Rechenberg. W 1609 r. Podbrzezie Górne i część Dolnego zakupił Johann Georg von Stensch (dzierżawca kożuchowskiego zamku). Ok. 1709 r. majątek w Podbrzeziu Górnym i część Dolnego zakupił Hans Ernst von Kalckreuth z Cziradza. Ok. 1780 r. Kalckreuthowie wznieśli w Podbrzeziu Dolnym okazały barokowy pałac. Ostatnimi przedwojennym właścicielem majątku był graf Eberhard von Kalckreuth. Po 1945 r. pałac spłonął po splądrowaniu przez wojska radzieckie. Ruiny budowli rozebrano na pocz. lat 50. XX w., pozostawiono jedynie portyk filarowy elewacji ogrodowej. Obecnie teren założenia pełni funkcję parku miejskiego i stanowi własność Gminy Kożuchów.
XIX-wieczne założenie parkowe powstało prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego ogrodu ozdobnego, pochodzącego z okresu budowy pałacu. Układ przestrzenny parku oparty został na obwodnicowym układzie dróg, który pozwalał uzyskać zmienne widoki i wrażenie większej powierzchni parku. Dodatkowo wprowadzona ścieżka przebiegająca w poprzek założenia, wytyczała wnętrza parkowe i wyznaczała dodatkowe widoki. W kompozycję parku został włączony ciek wodny płynący z pn.-wsch. na pd.-zach.
Najbardziej zróżnicowany gatunkowo starodrzew, związany z historyczną kompozycją parku występuje w jego pn. i zach. części. Zachowane są symetryczne nasadzenia modrzewia europejskiego (Larix decidua) flankujące portyk elewacji ogrodowej pałacu, zwróconej w stronę otwartego wnętrza parkowego zakończonego widokiem na grupę drzew w zestawieniu kontrastowym, którą tworzą: modrzew europejski (Larix decidua), cis pospolity (Taxus baccata), topola włoska (Populus nigra ‘Italica’) i dąb szypułkowy (Quercus robur). Otulinę wnętrza tworzy masyw zieleni, w skład którego wchodzi daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii), żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) oraz podrost klonu pospolitego (Acer platanoides) i graba pospolitego (Carpinus betulus). Brzegowe nasadzenie kontynuowane jest w sąsiedztwie bramy wejściowej i kordegardy przez masyw krzewów, w skład którego wchodzi śnieguliczka biała (Symphoricarpos albus), bez lilak (Syringa vulgaris), okaz derenia jadalnego (Cornus mas) oraz cis pospolity (Taxus baccata).
W zach. części zachowało się soliterowe nasadzenie buka pospolitego forma purpurowa (Fagus sylvatica ‘Purpurea’). Przy bramach wejściowych od ul. Nowosolnej rosną wiekowe: dęby szypułkowy (Quercus robur), lipa drobnolistna (Tilia cordata) i lipa krymska (Tilia xeuchlora), cisy pospolity (Taxus baccata), buk pospolity (Fagus silvatica), jodła pospolita (Abies alba), grab pospolity (Carpinus betulus).
Pd. część parku porasta młodszy, rozproszony drzewostan składający się z drzew gat. dąb szypułkowy (Quercus robur), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), klon polny (Acer campestre) i klon pospolity (Acer platanoides).
Park przypałacowy pełniący funkcję parku miejskiego, stanowi istotny element zwartej zieleni w centrum Kożuchowa. Założenie zachowane jest w historycznych granicach. Obecny, wtórny układ ścieżek został znacznie rozbudowany w części pd.-zach. Niestety nie jest zachowana obwodnicowa forma sieci drożnej, przez co nie w pełni wykorzystane są walory widokowe i dekoracyjność pn.-wsch. części parku. Na terenie parku prowadzone są bieżące prace porządkowe, ograniczające podrost samosiewu. Zostały wprowadzone elementy małej architektury – lampy, ławki, wytyczono miejsce rekreacyjne wokół stworzonego w centrum parku klombu. Wskazane jest przeprowadzenie prac regulujących przepływ cieków wodnych, w celu ograniczenia zalewania ścieżek w okresie wzmożonej wilgotności.