Pomorsko, park pałacowy

Zespół parkowy położony w pd. części miejscowości Pomorsko (niem. Pommerzig), po wsch. stronie drogi prowadzącej ze wsi w kierunku pd. do przeprawy promowej na rzece Odra. Pałac usytuowany niemal w centralnej części parku, skierowany jest fasadą na zach. w stronę rozległego prostokątnego dziedzińca, zamkniętego od strony wiejskiej drogi metalowym, kutym parkanem z bramą wjazdową, przy której po przeciwległych stronach znajdują się oficyna i budynek mieszkalno-gospodarczy. Wyraźną dominantą krajobrazową jest wieża w pd. skrzydle rezydencji. Park wraz z systemem wodnym rozciąga się po pn., wsch. i pd. stronie pałacu, zajmując powierzchnię ok. 6,9 ha. Założenie od pd. ograniczone jest łąkami i lasem, od wsch. zaś wałem przeciwpowodziowym. Pn. ścianę tworzy młody las olszowy i łąki, natomiast od zach. sąsiaduje z wiejską zabudową. Główny wjazd do pałacu usytuowany jest po zach. stronie zespołu, prowadzi on z głównej drogi wiejskiej, stanowiącej granicę posiadłości.
Przypuszczalnie pierwsza siedziba dworska w Pomorsku powstała za czasów, gdy majątkiem władała rodzina von Schmettow, po 1726 r. Zapewne w 1 ćw. XVIII w. po pn., wsch. i pd. stronie rezydencji założono ogród ozdobny o cechach barokowych w formie regularnego założenia. Wytyczono oś kompozycyjną, wiodącą z zach. na wsch., rozpoczynając swój bieg od bramy wjazdowej, następnie przez dziedziniec i pałac, aż do salonu ogrodowego z obrzeżnie prowadzonymi ścieżkami, otoczonego z trzech stron kanałem wodnym. Osiowość układu kompozycyjnego, jak i poszczególne jego elementy nawiązywały do popularnych w owym czasie francuskich rozwiązań stylistycznych. Prawdopodobnie w latach 70. XIX w. wraz z neorenesansową modernizacją pałacu, regularna kompozycja założenia uległa częściowym przekształceniom. Na terenie ogrodu oraz dziedzińca przedpałacowego posadzono drzewa w układzie swobodnym. Z tego okresu pochodzi również najstarszy drzewostan rosnący wzdłuż dróg dojazdowych i ogrodowych (z wyjątkiem grabów, które mają wcześniejszą genezę). Dzisiejszy wygląd pałac uzyskał w 1870 r. Najprawdopodobniej na pocz. XIX w. po pd. stronie dziedzińca wzniesiono oficynę. Natomiast w 2 poł. XIX w. wybudowano budynek mieszkalno-gospodarczy, ograniczający dziedziniec od pn.-zach. Zapewne na przełomie XIX i XX w. nastąpiła kolejna przebudowa rezydencji, nie wpływająca w istotny sposób na architekturę budowli. Z pocz. XX w. uzupełniono drzewostan o młodsze egzemplarze dębów oraz lip, świadczy o tym ich aktualny wiek. W latach 60. XX w. wyremontowano częściowo zniszczony pałac, adaptując go na szkołę, która mieści się tam do dziś. Zrezygnowano wówczas z odbudowy całości pd. skrzydła. W 2001 r. znów przeprowadzono remont – głównie I piętra oraz uporządkowano teren wokół szkoły. W latach 2009-2010 w narożniku pn.-zach. parku wprowadzono boiska w ramach programu Orlik 2012.
Park pałacowy stanowi przykład regularnego założenia ogrodowego. Droga wjazdowa biegnąca środkiem dziedzińca w kierunku pałacu obsadzona jest po obu stronach pojedynczo kasztanowcami białymi (Aesculus hippocastanum), stanowiącymi pozostałość dawnej alei. Po wsch. stronie rezydencji ukształtowany jest barokowy ogród ozdobny. Niewielkie wzniesienie, na którym posadowiony został pałac, zarysowane jest od wsch. półkolistą, regularnie uformowaną skarpą ziemną, nachyloną w stronę rozległego parteru, stanowiącego główne wnętrze ogrodowe. Parter ów o planie wydłużonego prostokąta, ujęty jest z trzech stron kanałem wodnym, stanowiącym także granicę owego wnętrza. Kanał ten biegnie od pn., wzdłuż upraw gospodarczych i grobli obsadzonej jednostronnie dębami. Następnie otacza parter ogrodowy, przy czym na wysokości dziedzińca przedpałacowego po jego pd. stronie przechodzi w wydłużony staw. Po wewnętrznej stronie parteru ogrodowego, wzdłuż kanału poprowadzone zostały drogi, obsadzone pierwotnie grabami pospolitymi (Carpinus betulus), uzupełnione z czasem kasztanowcami i  dębami (Quercus), tworzące aleje. Pierwotnie (wg mapy topograficznej z pocz. XX w.) środkiem parteru wiodła prosta droga, będąca przedłużeniem osi kompozycyjnej parku. Ścieżka ta powiązana była poprzez most przerzucony nad kanałem z prostą aleją ukształtowaną na szerokiej grobli, flankowanej przez wąskie kanały wodne. Na wsch. krańcu łączyła się ona z kolejną prostą drogą, wyznaczającą pd. granicę posiadłości i prowadzącą w kierunku pd.-zach. wiejskiej drogi, wiodącej do przeprawy promowej. Na terenie założenia dominują rodzime gatunki drzew. Najliczniej występują dęby szypułkowe (Quercus robur), graby pospolite (Carpinus betulus), lipy drobnolistne (Tilia cordata) oraz olsze czarne (Alnus glutinosa). Z drzew aklimatyzowanych wyróżnić należy kasztanowce białe i dęby czerwone (Quercus rubra). Drzewa okazałe stanowią dęby szypułkowe, niektóre kasztanowce białe, buki zwyczajne (Fagus sylvatica) i graby pospolite mogące liczyć ok. 140-150 lat. Warstwę krzewiastą ogrodu tworzą żywopłotowe nasadzenia tawuły (Spiraea), leszczyna pospolita (Corylus avellana) oraz skupiny bzu czarnego (Sambucus nigra), rosnącego wokół rozlewiska w pobliżu ogrodu, pod okapem drzewostanów olszowych.
Założenie parkowe zachowało się w swoich historycznych granicach. Zniszczeniu uległ drewniany mostek łączący parter ogrodowy z firmowaną ziemną groblą, biegnącą w kierunku wsch. na osi założenia. Część drzew rosnących głównie w alejach ogrodowych i na grobli wypadła, tworząc tym samym przerwy w nasadzeniach. Ukształtowanie terenu zachowało się bez istotnych zmian. Zlikwidowano usytuowany na pn.-zach. narożniku założenia betonowy basen oraz zabudowę sanitarną, które powstały wtórnie przypuszczalnie w latach 70., 80. XX w. W ich miejsce wybudowano boiska w ramach programu Orlik 2012. Park wymaga rewaloryzacji.