Przytoczna, park dworski

Zespół dworsko-parkowy w Przytocznej (niem. Prittisch) obejmuje swoim zasięgiem obszar o powierzchni ok. 8,5 ha. Założenie zlokalizowane jest w centrum miejscowości, po jej pn. stronie, w pobliżu głównej drogi prowadzącej ze Skwierzyny w kierunku Pniew oraz Poznania. Pierwotny, trzyhektarowy ogród zajmował niewielki, obszar po wsch. oraz pd. stronie dworu. Od pd. graniczył z kościołem ewangelickim i zabudowaniami miejscowości, zaś od pn. z dziedzińcem.
Najstarsza wzmianka na temat Przytocznej pochodzi z 1581 r. i została odnotowana w królewskich listach podatkowych. Dynamiczny rozwój miejscowości spowodował nawet, że na krótko, w XVIII w. posiadała ona prawa miejskie. Tutejsze dobra ziemskie znajdowały się w rękach kolejnych rodzin szlacheckich: Przetockich, Brezowskich, Zakrzewskich, Bojanowskich i Gliszczyńskich. Dwór wzniesiono w stylu barokowym w 2 poł. XVIII w. i na pocz. XX w. rozbudowano go o skrzydło po stronie pn.-wsch. Właścicielem majątku był wówczas niejaki Schulz Bosen, który zarazem przekomponował założenie parkowe. Po II wojnie majątek został znacjonalizowany. Obecnie prowadzony jest remont dworu oraz prace porządkowe i pielęgnacyjne w obrębie założenia parkowego.
Najwcześniejszą kompozycję ozdobną rezydencji stanowił barokowy ogród z 2 poł. XVIII w., założony wokół dworu, wybudowanego na wzór wielkopolskich siedzib szlacheckich. Ogród charakteryzował się regularnym kształtem o formach geometrycznych. W trakcie przebudowy rezydencji pod k. XIX w. i w okresie dwudziestolecia międzywojennego, zmieniono styl oraz kompozycję dawnego ogrodu. W tym czasie założenie powiększono w kierunku pn.-wsch., założono staw i przekształcono w park krajobrazowy w stylu angielskim. Reprezentacyjny charakter posiadał teren przed dworem z ozdobnymi rabatami, drogą dojazdową i alejami. Pierwotnie w pn. części parku znajdował się niewielki staw ze zwartym drzewostanem mieszanym, tworzący naturalną otulinę parku. Z parkiem funkcjonalnie powiązane było dawne ogrodnictwo pomocnicze ze szklarniami, założone w pobliżu dworu, obecnie niezachowane.
Część parku, założona w najbliższym otoczeniu rezydencji, posiada historycznie ukształtowany układ przestrzenno-kompozycyjny. W jego obrębie znajduje się dziedziniec przed dworem w formie tarasu, częściowo zadrzewiony i zakrzewiony. Część parku na zapleczu dworu, rozciąga się do wsch. i zach. granicy założenia, sięgając od strony pn. do stawu z rowem. Zach. część parku zajmuje łąka z terenem nieużytku. Zasadniczą część założenia tworzy park leśny o swobodnej kompozycji, rozdzielony dwubasenowym stawem, zasilanym kanałem z jeziora Przytoczna. Pomiędzy rozwidleniami dwóch rowów odprowadzających wodę ze stawu, znajduje się zadrzewiona wyspa, na którą prowadzi drewniany pomost od strony cypla pd. W obrębie parku o charakterze leśnym, można wyodrębnić trzy kompleksy o zróżnicowanym gatunkowo drzewostanie. Kompleks pn.-wsch. o powierzchni ok. 1,46 ha o równinnym ukształtowaniu terenu, w niewielkim stopniu nachylony jest w kierunku zach.2. W tej części parku dominującym gatunkiem jest robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), z okazami drzew 80-100-letnimi. Pozostałe gatunki drzew, takie jak wiąz szypułkowy (Ulmus laevis), lipa drobnolistna (Tilia cordata), świerk pospolity (Picea abies), daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii), klon pospolity (Acer platanoides), klon jesionolistny (Acer negundo), klon jawor (Acer pseudoplatanus), olsza czarna (Alnus glutinosa), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), grab pospolity (Carpinus betulus), występują w mniejszym składzie ilościowym jednostkowo bądź grupowo. Środkowa część parku o powierzchni 1,55 ha obejmuje teren podmokły z olszą czarną oraz wyspę, na której rosną dorodne drzewa osikowe i wiązy szypułkowe3. Pn.-zach. kompleks o powierzchni 0,95 ha, wyróżnia się bogatym składem gatunkowym drzew w wieku od 80 do 100 lat oraz od 50 do 70 lat. W obrębie tego kompleksu parku najliczniej występuje lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy i klon pospolity. Znaczną wartość dendrologiczną i przyrodniczą w obrębie parku stanowi starodrzew reprezentowany m.in. przez pomniki przyrody: klon jawor (Acer pseudoplatanus) o dwóch zrośniętych pniach i obwodzie ok. 460 cm, wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) z wypalonym pniem, którego obwód mierzy ok. 320 cm, dąb szypułkowy (Quercus robur) oraz dwa platany klonolistne (Platanum ⨯ hispanica ‘Acerifolia’) o cechach pomnikowych z obwodami pni 415 cm i 385 cm5, rosnące przed dworem. Wśród ozdobnych drzew iglastych na dziedzińcu przy dworze rośnie jodła jednobarwna (Abies concolor) i daglezja zielona (Pseudotsuga menziesii).
Założenie przestrzenne parku jest czytelne w terenie, przy czym jego historyczną kompozycję w części przekształcono. Z terenu parku wyłączono oraz zmieniono zagospodarowanie części narożnika pd. W pd. części wybudowano w latach 60. XX w. współczesny amfiteatr, obecnie znajdujący się w stanie ruiny. Dawne założenia alejowe wzdłuż dróg dojazdowych i spacerowych, nie zachowały się bądź istnieją tylko fragmentami w części pd.
Złożenie parkowe poddano wstępnym pracom pielęgnacyjnym w zakresie uporządkowania terenu, oczyszczenia, usunięcia samosiewów i posuszu, odbudowano drewniany pomost na wyspę. W ramach rewaloryzacji parku należy odtworzyć ozdobny charakter założenia ogrodowego na dziedzińcu przed dworem. Ponadto istnieje potrzeba bieżącej melioracji terenu podmokłego, łącznie z utrzymaniem właściwego poziomu wód w stawie i konserwacją urządzeń wodnych.