Szczaniec, park pałacowy

Założenie pałacowo-parkowe w miejscowość Szczaniec (d. Szczaniec Górny, niem. Stentsch Obr.) położone jest w środkowej części wsi. Rozciąga się na powierzchni 6,09 ha, z której 0,56 ha zajmują staw
i cieki wodne. Granice parku wyznaczają od strony zach. droga prowadząca do wsi Ojerzyce, od wsch. droga w kierunku Dąbrówki Małej, od pd. kanał młyński zwany Lubinieckim, natomiast od pn. i pn.-wsch. zabudowa folwarku skupiona wokół prostokątnego podwórza oraz grunty rolne. Wzdłuż drogi przy granicy zach. oraz na niewielkim odcinku w części pn.-wsch. park jest ogrodzony kamienno-ceglanym murem. Dominantą założenia jest neogotycki pałac zlokalizowany w pn.- zach. części. Otoczenie założenia stanowi od pn. i wsch. zabudowa folwarku i wsi, od pd. pola z torem kolejowym a od zach. park leśny. Cieki wodne stanowią kanał młyński okalający park od zach., pd. i wsch. oraz znajdująca się w pn. części założenia rzeka Młynówka, przepływająca w kierunku zach.-wsch. Na teren założenia prowadzą od pn., zach. i pd. zjazdy z głównych dróg asfaltowych, połączonych z wewnętrzną siecią dróg. Natomiast wjazd do pałacu prowadzi od strony dziedzińca folwarcznego oraz ścieżkami parkowymi od strony pd.
Metryka miejscowości Szczaniec sięga czasów średniowiecznych. Pierwsze przekazy źródłowe na temat wsi odnotowane są w poł. XIII w., kiedy to majątek należał do kasztelani zbąszyńskiej. W XV w. Szczaniec przeszedł w posiadanie rodu von Stentz. W 1436 r. w tzw. Górnym Szczańcu wzniesiony został zamek, który zniszczono podczas wojny trzydziestoletniej. W XVI w. dobrami ziemskimi zarządzał Eustachy von Nostitz, natomiast po jego śmierci w 1608 r. posiadłość przeszła w ręce rodziny von Hohendorff. W 1619 r. majątek podzielony został na dwie części z tzw. Białym Dworem, teren z obecnym pałacem, i z tzw. Czerwonym Dworem, stanowiący część d. Szczańca Górnego z ruinami zamku. Od 1748 r. Górny Szczaniec należał do rodu von Knobelsdorff. W 1844 r. nowy właściciel, Fryderyk Hünke, przeniósł siedzibę do Białego Dworu, gdzie po rozebraniu w 1856 r. pozostałości zamku, zainicjował w latach 70. XIX w. budowę neogotyckiej rezydencji wraz założeniem parku, którą następnie rozbudowano w 1920 r. Po II wojnie światowej obiekt zajęła armia radziecka. W okresie powojennym w centralnej części parku, na polanie, wprowadzony został podest sceniczny. Od 1948 r. w pałacu znajdowała się szkoła rolnicza oraz biura PGR. W 2005 r. pałac wraz z pn. częścią parku został sprzedany prywatnemu właścicielowi, pozostały obszar należy do Gminy Szczaniec.
Kompozycję przestrzenną parku tworzył, skupiony głównie w części przypałacowej, swobodny układ ścieżek spacerowych, wiodących wzdłuż rzeki Młynówki oraz na polany poprzez przerzucone przez rzekę dwa mostki. Od strony pd. rezydencję poprzedzał ogród warzywno-owocowy, zajmujący powierzchnię ok. 0,19 ha. W odległości ok. 20 m od pałacu w kierunku pd., na niewielkim pagórku widokowym, wybudowany został pawilon ogrodowy. Wzniesienie otoczone zostało z trzech stron zbiornikiem wodnym w kształcie podkowy zwróconej odnogami do pałacu. Walory krajobrazowe założenia wzbogacone zostały przez płynącą środkiem parku rzekę i kanał młyński.
Drzewostan zajmuje niemal połowę powierzchni założenia, pozostałą część pokrywają strefy trawiaste. Starodrzew parku jest zróżnicowany zarówno pod względem gatunków, jak i wieku drzew. W składzie gatunkowym parku dominują drzewa liściaste tj. olsza czarna (Alnus glutinosa), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), dąb szypułkowy (Quercus robur), topola późna (Populus serotina), wiąz szypułkowy (Ulmus laevis). Pozostałe zadrzewienie tworzą mniej liczne gatunki tj. klon pospolity (Acer platanoides), klon
jawor (Acer pseudoplatanus), klon jesionolistny (Acer negundo), grab pospolity (Carpinus betulus), buk pospolity (Fagus sylvatica), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), topola biała (Populus alba), lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos), kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum), świerk pospolity (Picea excelsa), daglezja zielona (jedlica Douglasa Pseudotsuga taxifolia), wierzba biała (Salix alba), orzech czarny (Juglans nigra), głóg dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha). Urozmaiceniem gatunkowym są pojedyncze egzemplarze żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis), sosny wejmutki (Pinus strobus), brzozy brodawkowatej (Betula verrucosa) oraz drzew owocowych, tj. jabłoń dzika (Malus sylvestris) i czeremcha zwyczajna (Prunus padus). Nasadzenia wykonane zostały w układzie nierównomiernym, rzędowym – wzdłuż dróg oraz pojedynczo i w grupach po kilka sztuk. Najstarsze gatunki drzew w wieku 180-320 lat, posiadające cechy pomników przyrody, to: dęby, lipy i olsze. Na terenie parku na uwagę zasługuje wiąz o koronie formowanej w kształcie parasola. Pod okapem drzewostanu podszyt parku tworzą krzewy śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus), bzu czarnego (Sambucus nigra), czeremchy zwyczajnej (Prunus padus) oraz bluszcz pospolity (Hedera helix).
Obecnie pałac wraz z pn. częścią parku nie jest użytkowany. Pozostała część na pd. od rzeki Młynówki wykorzystywana jest jako miejsce spacerowo-rekreacyjne. W tej części odtworzony został jeden z mostków na rzece. Historyczny układ sieci komunikacyjnej jest nieczytelny, drogi i ścieżki parkowe zostały przekształcone, posiadają obecnie nawierzchnię bitumiczną i gruntową, natomiast zachowane cieki i zbiorniki wodne z uwagi na zamulenie i częściowe wyschnięcie wymagają rekultywacji. Stan zachowania drzewostanu jest zróżnicowany. Niektóre drzewa wymagają cięć pielęgnacyjnych. W podszycie w szczególności w pn. części nastąpił niekontrolowany rozrost samosiewów drzew i krzewów, zacierający pierwotną kompozycję parku.