Toporów, park pałacowy

Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem zlokalizowany jest w centrum Toporowa (niem. Topper), po zach. stronie drogi prowadzącej z Poźrzadła do Niedźwiedzia. Pałac z parkiem zajmuje pn.-wsch. część założenia. Na zach. i pd. od części rezydencjonalnej zlokalizowane są liczne zabudowania folwarczne. Budynki gospodarcze, inwentarskie, magazyny i gorzelnia, skupione są przy dużym, prostokątnym podwórzu gospodarczym. Dalej, na pd. od zabudowań folwarcznych znajduje się kolonia domów mieszkalnych robotników pracujących w folwarku. Główną osią kompozycyjną zespołu jest droga prowadząca z pn. na pd., która w swoim początkowym biegu oddziela park od lasu, dalej przecina podwórze gospodarcze, dzieląc folwark na część – straszą (wsch.) oraz młodszą (zach.) i wybiega w kierunku kolonii domów mieszkalnych. Przy drodze zachowały się relikty historycznej bramy wjazdowej w postaci masywnych filarów murowanych z cegły klinkierowej. Park, o powierzchni ok. 2,25 ha, od pd. sąsiaduje z zabudową folwarczną, zaś jego zach. granicę stanowi opisana wyżej główna droga wewnętrzna. Z kolei pn. i wsch. granicę założenia wyznaczają ulice wiejskie – od pn. ul. Parkowa, a od wsch. – droga prowadząca do Niedźwiedzia. Zlokalizowany na pd.-wsch. krańcu parku, pałac z czterokondygnacyjną wieżą, stanowi dominantę przestrzenną zespołu. Wjazd główny na teren założania prowadzi od wsch., a boczne od pn. i zach. Na pn.-zach. od majątku, w lesie, zlokalizowany jest dawny cmentarz oraz pozostałość po XIX-wiecznym mauzoleum rodzinnym właścicieli Toporowa.
Toporów to wieś o metryce średniowiecznej. W XV w. należał do rodu von Löben. Następnie, przez krótki czas wieś była własnością joannitów z Łagowa, którzy w 1558 r. sprzedali ją Christophowi von Zabelitz. W tym samym czasie część Toporowa należała do rodziny von Knobelsdorff. Oba rody władały tymi ziemiami do poł. XIX w. Przypuszczalnie już w XVII w. w Toporowie znajdowała się siedziba szlachecka oraz związane z nią założenie ogrodowe. Kronikarz Joachim Möller podaje, że w 1701 r. zmarł Hans von Knobelsdorff na majątku w Toporowie1, co zdaje się potwierdzać ten fakt. Budowa istniejącego, neogotyckiego pałacu, który powstał na miejscu starszej rezydencji lub w wyniku jej przebudowy, oraz założenie parku krajobrazowego wiązane jest z osobą feldmarszałka Edwina von Manteuffela, który był właścicielem toporowskich dóbr od 1870 r.2. Po jego śmierci, spadkobiercy utracili majątek z powodu długów. Od 1893 r. pałac z parkiem należały do Roberta Müllera, a następnie, do 1945 r., do Marcina Lutze. Po II wojnie światowej, w latach 1947-1955, obiekt dzierżawił CZSS „Społem”. Następnie utworzono tu filię Akademii Rolniczej we Wrocławiu. W latach 80. XX w. przeprowadzono kapitalny remont pałacu i oddano go wraz z parkiem w użytkowanie DPS w Glińsku.
XIX-wieczne założenie parkowe zajmuje teren o nieregularnym kształcie. Obecnie, na obszarze parku występują drzewa w formie pojedynczych nasadzeń. Najbliżej pałacu zlokalizowane są dęby szypułkowe (Quercus robur) oraz daglezje zielone (Pseudotsuga menziesii). Nieco dalej rosną lipy drobnolistne (Tilia cordata), buki pospolite (Fagus sylvatica), wiązy szypułkowe (Ulmus laevis) i graby pospolite (Carpinus betuls). Na terenie parku występuje też kilka gatunków klonów, tj. klon pospolity (Acer platanoides), klon jesionolistny (Acer negundo) i klon polny (Acer campestre). Przeważają gatunki rodzime, ale spotykamy też gatunki aklimatyzowane, takie jak sosna wejmutka (Pinus strobus) i orzech czarny (Juglans nigra)3. Wiek drzew waha się od 50 do 300 lat. Park jest skomunikowany z lasem, rozciągającym się za jego zach. granicą, drogą, której zach. odcinek obsadzony jest aleją lipową. Na podstawie niem. mapy topograficznej z 1933 r., można przypuszczać, że ścieżki w części przypałacowej parku prowadzone były prosto i przecinały się pod kątem prostym, natomiast dróżki leśne kreślone były łagodną linią. W parku brak jest zbiorników i cieków wodnych. Nie zachowały się również historyczne elementy małej architektury.
Po 1945 r., w wyniku wprowadzania podziałów własnościowych, teren założenia podzielono ogrodzeniami. Jedno z ogrodzeń betonowych poprowadzono wzdłuż i częściowo pośrodku alei lipowej, łączącej park przypałacowy z lasem. Ponadto, w latach 80. i 90. XX w., na potrzeby DPS, w pn. i zach. części parku, wybudowano wiele nowych budynków. Znaczna ilość obiektów i ich przypadkowa lokalizacja spowodowały olbrzymią degradację założenia parkowego. Dodatkowo, pomiędzy pałacem a nowymi budynkami wprowadzono nowe ścieżki o nawierzchni asfaltowej i z płyt chodnikowych. XIX-wieczna kompozycja przestrzenna założenia parkowego uległa całkowitemu zniekształceniu. Podkreślić należy, że oprócz wprowadzenia wtórnych podziałów i zabudowy, po 1945 r. usunięto też wiele drzew, tworzących pierwotną kompozycję założenia. O dawnej świetności parku świadczą jedynie pojedyncze egzemplarze zachowanego strodrzewu.