Trzebiechów, park sanatoryjny

Park sanatoryjny w Trzebiechowie (niem. Trebschen) położony jest w pn.-zach. części wsi, przy drodze wojewódzkiej nr 278, prowadzącej z Sulechowa do Wschowy, wśród zabudowań wsi. Dawne sanatorium (zespół budynków sanatoryjnych wraz z parkiem) użytkowane jest obecnie jako Dom Pomocy Społecznej. Zajmuje obszar o pow. 2,5 ha. Od strony zach., pn. i wsch. teren wydziela ceglany mur. Jedynie od strony pd. znajduje się współczesna siatka druciana. Wjazd główny usytuowany jest od strony pn.
Większość zabudowań skupiono jest w pn. części założenia, natomiast w części pd. rozplanowano niewielki park o pow. ok. 1,9 ha. Budynki wzniesiono w systemie pawilonowym. Dominantę zespołu stanowił budynek główny, przeznaczony dawniej dla kuracjuszy, służący obecnie pensjonariuszom Domu Pomocy Społecznej, usytuowany centralnie, który powiązano parterowym łącznikiem z budynkiem administracyjnomieszkalnym, znajdującym się w pn.-wsch. narożniku założenia. Budynki skupione są wokół niewielkiego dziedzińca. Po jego zach. stronie znajduje się budynek mieszkalnogospodarczy, a od pn. – dwa domy. W jednym z nich, bezpośrednio przy wjeździe głównym, wydzielono portiernię. Forma architektoniczna budynków utrzymana jest w stylu neorenesansu północnoniemieckiego. Ich ozdobę stanowią ceglane elewacje oraz dekoracyjne szczyty o falistych spływach.
Sanatorium fizjoterapeutyczno-dietetyczne wzniesiono w latach 1902-1905 z fundacji książęcej rodziny von Reuss, właścicieli trzebiechowskiego majątku. Projekty budynków wykonał architekt z Zwickau – Max Schuendler. Na etapie wykończenia wnętrz zaproszono do współpracy Henry’ego van de Velde. Równocześnie z budową sanatorium założono niewielki parku. W 1902 r. ogrodnik dworski Paul Lorenz z Zwickau otrzymał zlecenie na realizację niewielkiego parku sanatoryjnego w stylu angielskiego parku krajobrazowego z elementami małej architektury, z trawnikami, klombami kwiatowymi i komponowanymi grupami drzew. Park sanatoryjny urządzono z myślą o wygodzie pensjonariuszy. Wybudowano niewielki
domek do kuracji klimatycznej zwany „Domkiem Szwedzkim”. Na terenie parku rozlokowano też pawilony do leżakowania. Urządzono, ujęte trejażami z pnącymi różami, alejki spacerowe oraz altanki m.in., owalną w kształcie altanę, wykonaną z drewnianych słupów nakrytych strzechą, którą nazywano „Grzybem”. Sanatorium fizjoterapeutyczno-dietetyczne zamknięto na pocz. 1908 r. Przez następne lata budynki wykorzystywane były jedynie okresowo. Dopiero w 1920 r. zaczęło tu działać sanatorium przeciwgruźlicze. Taka funkcja utrzymana została do 1945 r. Następnie obiekty przejął Samorząd Wojewódzki. Działało tu Sanatorium dla Płucno-Chorych Poznańskiego Wojewódzkiego Związku Samorządowego im. Karola Marcinkowskiego w Trzebiechowie. W 1949 r. zostało przekazane na rzecz Skarbu Państwa. Jeszcze do 1965 r. pełniło funkcję sanatorium przeciwgruźliczego. Następnie w latach 1966-1973 miał tu swoją siedzibę Oddział dla Nerwowo Chorych i Rekonwalescentów Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Zielonej Górze, a od 1974 r. mieści się Dom Pomocy Społecznej.
Park sanatoryjny oparto na kompozycji parku krajobrazowego ze swobodnym przebiegiem ciągów spacerowych, grupami komponowanej zieleni oraz małą architekturą. Inwentaryzacja drzewostanu sporządzona w 2004 r. wykazała 186 drzew z 29 gatunków. Większość drzew reprezentuje gatunki liściaste, tj. dęby szypułkowe (Quercus robur), lipy drobnolistne (Tilia cordata), klony pospolite (Acer platanoides), wiązy szypułkowe (Ulmus laevis), graby pospolite (Carpinus betulus), kasztanowce białe (Aesculus hippocastanus), buki pospolite (Fagus silvatica) i topole białe (Populus alba). Nieliczne drzewa iglaste to jodły pospolite (Abies alba), świerki pospolite (Picea excelsa), sosny zwyczajne (Pinus sylvestris), daglezje zielone (Pseudotsuga menziesii), cisy pospolite (Taxus baecata) oraz żywotniki (Thuja). Do drzew aklimatyzowanych należą m.in.: klon-jawor odm. purpurowej (Acer pseudoplatanus ‘Purpurascens’), kasztan jadalny (Castanea sativa), miłorząb japoński (Ginkgo biloba). Stan sanitarny drzewostanu ocenia się jako średni. Warstwa krzewiasta występuje na całym obszarze parku, przeważnie pojedynczo. Runo parkowe stanowi pozostałość po trawnikach. Pod większymi skupinami drzew występuje bluszcz pospolity i nielicznie – bluszczyk kurdybanek. Na całym terenie parku zachowały się nieutwardzone ścieżki spacerowe z ustawionymi przy nich współczesnymi ławkami i lampami. Przed elewacją frontową budynku głównego zachowała się jedna ławka, która z uwagi na formę i ślady dawnej kolorystyki, może należeć do dawnego wyposażenia parku.
Pierwotna sieć dróg została częściowo zatarta. Czytelne są trawiaste polany w środkowej części parku i bezpośrednio przed elewacją pd. budynku sanatoryjnego. W pnzach. części zachowały się fragmenty fundamentów „Domku Szwedzkiego”, a w części środkowej – ceglane słupy konstrukcyjny dawnej altany oraz leżalni. Teren jest uporządkowany, a drzewa poddawane zabiegom sanitarnym. Zabiegi pielęgnacyjne po II wojnie światowej ograniczały się do wycinki drzew obumarłych, porządkowania terenu i koszenia trawy. Nie podejmowano działań zmierzających do rewaloryzacji parku. Obiekt wymaga rewaloryzacji tj. przywrócenia pierwotnej kompozycji założenia parkowego, układu dróg, historycznych wnętrz parkowych, elementów komponowanej zieleni (niskiej i wysokiej) oraz małej architektury.