Tuchola Żarska, park pałacowy

Park pałacowy położony jest w pd. części Tucholi Żarskiej (niem. Tauchel), po wsch. stronie głównej drogi prowadzącej do Jasienia. Wchodzi w skład założenia pałacowoparkowo-folwarcznego. Dominantą w zespole jest barokowy pałac umieszczony mniej więcej w jego środku i zwrócony fasadą w kierunku pn.-wsch. Od tej strony przylega do niego podwórze z zabudowaniami dawnego folwarku. Po stronie pd. rozciąga się park o powierzchni 3,3 ha. Główny wjazd prowadzi od pn.-zach., najpierw skrajem parku, następnie wzdłuż zabudowań pd.-zach. pierzei podwórza i kończy się przed pałacem. Początkowy odcinek dojazdu jest równocześnie fragmentem pn. granicy zespołu, która w drugiej części biegnie po zewnętrznej linii folwarku, ujmując również kościół z terenem przyległym. Granice zespołu od zach. wyznacza droga asfaltowa, a od pd. i wsch. – droga lokalna prowadząca na pola.
Pierwszymi znanymi właścicielami Tucholi byli Bibersteinowie wzmiankowani w dokumencie pochodzącym z XV w. Po nich majątek należał do rodów von Dallwitz i von Heine, a następnie, do 1820 r., do rodziny von Knobelsdorff. To właśnie oni, prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w., wznieśli tu pierwszą murowaną siedzibę. Obecny kształt pałacu jest wynikiem przebudowy dokonanej w latach 40. XVIII w. przez Carla Ludwiga von Knobelsdorff i jego żonę. W tym samym czasie zaczęło się wykształcać podwórze gospodarcze, które ostateczny wygląd przybrało w okresie przynależności Tucholi do Friedricha Hereforda, właściciela dóbr od 1839 r. Za jego czasów zakomponowano park oraz wprowadzono zmiany w wyglądzie pałacu, dostawiając przybudówkę od strony wsch. W 1 poł. XX w. dobra często przechodziły z rąk do rąk. Ostatnim wymienianym przed II wojną światową właścicielem Tuchli był Wolfgang Rötgers. Po
1945 r. majątek był użytkowany przez PGR. Remont kapitalny pałacu związany z jego adaptacją na biura i mieszkania przeprowadzono w latach 1968-1970. Do dziś nadal pełni te funkcje. Obecnie jest własnością prywatną.
Na mapach topograficznych sprzed 1939 r. widać dawne rozplanowanie zespołu. Głównym elementem przestrzennym porządkującym układ było wówczas duże, prostokątne podwórze ograniczone budynkami gospodarczymi. Pn. część dziedzińca była obsadzona, prawdopodobnie drzewami lub krzewami owocowymi. Zach. narożnik pd. pierzei zajmował pałac. Na stoku opadającym od niego w kierunku pd. rozpoczynał się park, który dalej zajmował podnóże wzniesienia, sięgając do linii pierwszych zabudowań. Na osi rezydencji, mniej więcej w środku parku, znajdował się podłużny staw zasilany strumieniem. Główna droga parkowa miała charakter obwodnicy – okalała teren łagodną linią, a następnie wyprowadzała za budynki gospodarcze po wsch. stronie dziedzińca i łączyła się drogą polną.
W inwentaryzacji drzewostanu przeprowadzonej w 1988 r. podano, że na terenie parku występuje 175 drzew (kilka z nich w kolejnych latach wycięto). Zdecydowanie dominują tutaj gatunki liściaste: klon pospolity (Acer platanoides), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia) i wiąz szypułkowy (Ulmus laevis). Dopełniają je klon jawor (Acer pseudoplatanus) i dąb szypułkowy (Quercus robur). Fragment drogi dojazdowej obsadzony jest jednostronnie jaworami. Rośliny iglaste reprezentowane są głównie przez świerki i żywotniki posadzone kilka lat temu przed pałacem. Drzewa stanowiące trzon kompozycji, mają ok. 150 lat. Wśród drzew starszych, ok. 250-letnich, należy wyróżnić 3 platany klonolistne (Platanus acerifolia), a także rosnącego w ich pobliżu świerka pospolitego (Picea abies) i robinię na skarpie przy pałacu. Pod koronami dojrzałych drzew rozwija się dużo ich podrostów, oprócz nich niższe piętro tworzą bzy czarne (Sambucus nigra) i śnieguliczki (Symphoricarpos albus). Tereny odkryte w zach. części parku są koszone, w związku z tym rozwinęły się tam głównie trawy. Wzdłuż cieku wodnego i na polanie wsch. występują rośliny typowe dla środowisk żyznych i wilgotnych m.in. pokrzywy i podagryczniki.
Obecnie park stanowi masyw zieleni wyraźnie wyróżniający się w krajobrazie wsi. Jego pierwotny układ komunikacyjny uległ zatarciu. Jedynie droga ciągnąca się skrajem skarpy, pod pałacem, jest fragmentem dawnej ścieżki – obwodnicy. Na środku podwórza gospodarczego wybudowano garaże i wiatę, wyburzono stodołę i spichlerz, wprowadzono wtórne wygrodzenia terenu, na fragmencie założono nawierzchnię betonową. Nie odnaleziono elementów małej architektury. Strumień przecinający park uregulowano, a staw zarósł. Drzewa są skupione głównie wzdłuż granicy parku i przy strumieniu. Część środkową zajmują polany, z których jedna została przeznaczona na boisko.
Park wymaga rewaloryzacji, która powinna uwzględnić przede wszystkim scalenie parku z pałacem, usunięcie wtórnych ogrodzeń i przywrócenie historycznych relacji przestrzennych. Zieleń parkową należy poddać planowej i systematycznej pielęgnacji.