Dąbrowa – wpis do rejestru zabytków cmentarzyska kurhanowego łużyckich pól popielnicowych z epoki brązu

Do rejestru zabytków województwa lubuskiego wpisano stanowisko archeologiczne Dąbrowa 1 (AZP 63-16/21) – cmentarzysko kurhanowe łużyckich pól popielnicowych z epoki brązu, w którego skład wchodzi co najmniej 58 kurhanów oraz groby płaskie. Cmentarzysko Dąbrowa 1 zlokalizowane jest na wysokim cyplu, który został podcięty przez koryto Odry. Północną, północno-zachodnią i południową granice stanowiska wyznaczają parowy uformowane podczas spływania wody z lodowca. Wysokie krawędzie cypla tworzą ograniczoną ze wszystkich stron nieckę, wewnątrz której ulokowane są kurhany.
Z uwagi na archiwalne informujące o zniszczeniu w niejasnych okolicznościach oraz przebadaniu części kurhanów, należy przypuszczać, że pierwotna powierzchnia cmentarzyska była znacznie większa. Cmentarzysko zostało odkryte pod koniec XIX wieku, kiedy to natrafiono w pobliżu Otynia (niem. Deutsch-Wartenberg) na jedno, ewentualnie dwa duże skupiska grobów kurhanowych. W przeciągu dwóch lat (1892-1893) przebadano wykopaliskowo 25 kurhanów. Współcześnie nie ma pewności czy rzeczywiście wszystkie te obiekty znajdowały się w obrębie jednego stanowiska. Należy jednak przypuszczać, że część kurhanów zlokalizowana była na pobliskim stanowisku Bobrowniki 1 (AZP 63-16/1). Jak wynika z ustaleń dr. A. Marcinkiana cmentarzysko, w literaturze określane jako otyńskie, położone jest właściwie w sąsiedztwie wsi Dąbrowa, a nie jak zakładali ówcześni badacze, w pobliżu miejscowości eponimicznej.
W 1892 roku rozkopano pierwszy kurhan, wewnątrz którego znaleziono jedynie grób popielnicowy wyposażony w przedmioty wykonane z brązu. W roku następnym prace kontynuowano pod kierownictwem H. Segera, w rezultacie czego przebadano kolejnych 17 obiektów. Stan zachowania aż dziesięciu z nich uniemożliwił zebranie jakichkolwiek informacji dotyczących konstrukcji nasypów i obrządku pogrzebowego. Drugi kurhan przebadany w 1892 r. miał średnicę 5,0 m i wysokość 1,0 m, zaś w jego wnętrzu znajdował się bruk kamienny ułożony w krąg. W przypadku jednego z kurhanów badanego rok później znamy tylko wymiary, średnicę 10,0 m i wysokość 0,75 m. Kolejny z kurhanów posiadał spory nasyp średnicy 16,0 m i wysokość 1,0 m, natomiast wewnątrz niego natrafiono na kamienny krąg bądź bruk. Kurhan 9/1893 był wprawdzie doszczętnie zniszczony, lecz zachowały się pozostałości jakiejś konstrukcji kamiennej i fragmenty ceramiki. Wewnątrz obiektu 10/1893 średnicy 6,0 m i wysokości 0,75 m odnaleziono bruk kamienny a pod nim misę. W kolejnym kurhanie 11/1893 znajdował się także bruk oraz prawdopodobnie jama, interpretowana jako miejsce ciałopalenia, złożone z warstwy węgli oraz nielicznych ułamków naczyń ceramicznych i spalonych kości. Najlepiej opisanym obiektem na cmentarzysku w Dąbrowie był kurhan 16/1893 o średnicy 12,0 m i wysokości 0,70 m, który wyróżniał się na tle poprzednich masywnym brukiem kamiennym. Jak poprzednio odkryto i tu miejsce ciałopalenia, które znajdowało się tym razem na poziomie pierwotnego humusu. Na skraju kurhanu, między kamieniami, odnaleziono pozostałości grobu z dobrze zachowaną popielnicą przykrytą fragmentem misy oraz liczne fragmenty ceramiki. Chociaż w przeciągu jednego roku udało się przebadać 17 obiektów kurhanowych to jednak duży wpływ na wynik prac archeologicznych miał doraźny charakter wykopalisk. Wiadomości z 1892 roku wskazywały na fakt, iż stanowisko w pobliżu miejscowości Otyń zostało w znacznym stopniu zniszczone. Dlatego też badania, które podjął H. Seger, koncentrowały się wyłącznie na ratowaniu tego co pozostało po cmentarzysku. Co się tyczy reszty kurhanów, ich rozmieszczenie w obrębie cmentarzyska Dąbrowa jest obecnie problematyczne i nie do końca wyjaśnione. Wiadomo, że prace wykopaliskowe zapoczątkował w 1893 roku miejscowy pastor rozkopując 7 nasypów w okolicy nie istniejącej dziś osady Kukave.
Omawiane stanowisko jest także największym potwierdzonym cmentarzyskiem kurhanowym łużyckich pól popielnicowych na terenie województwa lubuskiego. W ramach tego skupiska, z uwagi na duże zagęszczenie, nie można zaobserwować regularnego liniowego układu, często występującego na cmentarzyskach z epoki brązu. Natomiast charakterystycznym elementem są koncentracje tumulusów w około pustych przestrzeni. Na podstawie informacji archiwalnych, w ograniczonym stopniu można zrekonstruować obrządek pogrzebowy na cmentarzysku Dąbrowa 1. Z dostępnych informacji wiemy, że na cmentarzysku praktykowano zarówno bezpopielnicowe pochówki jamowe jak i popielnicowe. Natrafienie na co najmniej dwa pozostałości ciałopalenia pozwala w szczątkowy sposób zrekonstruować proces budowy kurhanów. Sypane były one w miejscu, gdzie kremowano ciało zmarłego, a następnie nad szczątkami stosu i zmarłego formowano nasyp. Podobne praktyki stosowana na cmentarzysku w Marcinowie (stanowisko 2), które datuje się na przełom II i III okresu epoki brązu, to jest na wczesne łużyckie pola popielnicowe. Zdaniem M. Kwapińskiego, kierownika badań archeologicznych na wspomnianym cmentarzysku, zastosowanie bezpopielnicowego obrządku pogrzebowego jest przykładem formy pośredniej pomiędzy inhumacją, a kremacją. Z uwagi na zastosowanie podobnych praktyk pogrzebowych oraz opisane w literaturze wyroby kultury materialnej, także cmentarzysko Dąbrowa 1 należy datować na początek III okresu epoki brązu (1400-1200 lat p.n.e.).
Tekst opracowano na podstawie maszynopisu pracy magisterskiej mgr Radosława Kuźbika.