Zatonie – nagroda „Lubuskie Konserwacje 2021”

Nagroda „Lubuskie Konserwacje 2021” w kategorii: za renowację i adaptację architektoniczną zabytku przyznana została dla Gminy Zielona Góra o statusie miejskim za  kompleksowe prace związane z zabezpieczeniem ruin pałacu, odbudową oranżerii i konserwacją jej wystroju malarskiego i architektonicznego oraz rewaloryzację parku pałacowego w  zespole pałacowo-parkowym w Zatoniu-Zielonej Górze. Nagrodę na ręce Pana Krzysztofa Kaliszuka zastępcy Prezydenta Zielonej Góry w dniu 20 kwietnia 2021 r. wręczyli Pani Barbara Bielinis-Kopeć Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków i Pan Wojciech Perczak Wicewojewoda Lubuski.
Warto przybliżyć zakres zrealizowanych w latach 2018-2020 w Zatoniu-Zielonej Górze prac. W 2018 r. zabezpieczono ruiny pałacu, stabilizując konstrukcję murów, poprzez ich miejscowe uzupełnienia i wzmocnienie, zaś wnętrze odgruzowano i uporządkowano. Elementy wystroju architektonicznego oraz fragmenty zachowanych wypraw tynkarskich z dekoracją malarską (odkryte w trakcie nadzoru konserwatorskiego) poddane zostały pracom konserwatorskim i wyeksponowane. W efekcie tych prac ruiny pałacu, w otoczeniu malowniczego parku, zostały udostępniony dla zwiedzających.
Barokowy pałac w Zatoniu wzniesiony w XVII w., przebudowany został w 1842 r. przez księżną Dorotę Talleyrand-Périgord w stylu klasycystycznym. W jego otoczeniu założono rozległy park o charakterze krajobrazowym. Spalony w 1945 r. pałac przetrwał do naszych czasów w ruinie. Przeprowadzone w ostatnich latach prace miały na celu zachowanie i utrwalenie substancji zabytku oraz zahamowanie destrukcji w celu ochrony wartości tego cennego obiektu. Podczas prac odsłonięto historyczną ceglaną posadzkę. Odkryto również fragmenty piaskowcowych schodów prowadzących niegdyś na piętro, które po złożeniu ukazały historyczny podział przestrzeni dawnej sieni. Natrafiono także na iluzjonistycznie malowane okno na ostatniej kondygnacji elewacji tylnej, ślady wymalowań w obrębie portyku kolumnowego, a w niszy w sali w południowo-zachodnim narożu pałacu – na fragmenty sztukaterii w formie wici roślinnej. Jest to echo dawnego bogatego wystroju pałacu.
W 2019 r. podjęto prace związane z rewaloryzacją parku pałacowego, który zaprojektował w XIX w.  Peter Joseph Lenné – królewski ogrodnik z Berlina, otulając rezydencję niezwykłą kompozycją zieleni, z mała architekturą, osiami widokowymi i licznymi elementami waloryzującymi krajobraz. W ramach prac przywrócono dawny układ drożny i wodny. Parkowe alejki zyskały mineralną nawierzchnię w ciepłym odcieniu, malowniczo wijąc się pomiędzy poszczególnymi elementami złożonej kompozycji. Wycięto samosiew zacierający pierwotną kompozycję parku, a zachowany starodrzew poddano pielęgnacji. Ponadto, przywrócono istotny walor zabytkowego parku, jakim jest woda, zasilając przypałacowe fontanny, w tym jedną z rzeźbą chłopca z łabędziem (na podstawie dzieła Teodora Kalide). Oczyszczono też stawy parkowe. Uczytelniono i przywrócono liczne głazy z inskrypcjami, zrekonstruowano również, znajdujący się tu niegdyś rzymski sarkofag z II w n.e. (obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie). Pracom poddano  sztucznie usypany kopiec z kamienną grotą, przywracając jego kształt, a na szczycie odtworzono altanę różaną. Stąd rozciąga się widokowa na łąkę i pałac. Odtworzono rzeźbę Dzika Kalidońskiego, będącego repliką antycznej rzeźby z Galerii Uffizi we Florencji, która pierwotnie znajdowała się przy fontannie, której ślady zachowały są w pobliżu wzgórza z altaną. Ponieważ na tym etapie prac fontanna nie podjęto działań przy fontannie, dzika ustawiono przy małym stawie. Podczas prac związanych z rewaloryzacją parku w Zatoniu dokonano odkrycia płyty upamiętniającej przebudowę pałacu, która informuje, że w 1842 r. Dorota księżna żagańska i księżniczka kurlandzka poleciła rozbudowę dworu w Zatoniu. Płytę umieszczono w płycinę na elewacji bocznej pałacu, w miejsce prawdopodobnej pierwotnej ekspozycji.
Zrealizowano ponadto remont konserwatorski i adaptację dawnej oranżerii na cele kulturalne i usługowe. Obiekt znajdował się w stanie ruiny, bez dachu i stropu, z kolumnadą oraz zachowanymi na jego ścianach reliktami historycznego wystroju. Przed przystąpieniem do prac wykonano badania konserwatorskie, z wielką pieczołowitością wydobywając ślady dawnego wystroju. W trakcie prac odtworzono dwuspadowy dach, wykonano przeszkoloną ścianę w elewacji frontowej, nową posadzkę – z wykorzystaniem zachowanych płytek ceramicznych, zgodnie z ich układem, dobierając nowe na wzór historycznych oraz kompleksowe prace konserwatorsko-restauratorskie we wnętrzu oranżerii. Wykonano też przeszklony łącznik w miejscu dawnej cieplarni pomiędzy oranżerią i pałacem.
     Ruiny pałacu i oranżerii oraz park w Zatoniu, stanowią wyjątkowy przykład konserwacji i rewaloryzacji zabytkowego zespołu rezydencjonalnego, zniszczonego w wyniku działań wojennych, którego szanse na funkcjonowanie w dzisiejszej przestrzeni wydawały się być znikome. Stanowią przykład właściwej opieki nad zabytkiem oraz wzorcowo przeprowadzonych prac badawczych, konserwatorskich, budowlanych i rewaloryzacyjnych. Podjęty wysiłek inwestora, współpraca badaczy wielu dziedzin, projektantów, wykonawców i konserwatorów, doprowadziły do odzyskania tego obiektu dla społeczeństwa i w sposób szczególny zasługują na wyróżnienie.