W dniu 9 sierpnia 2024 r. Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków gródek stożkowaty z okresu późnego średniowiecza (1 ćw. XV w.) oraz relikty dworu na kopcu z okresu nowożytności (2 poł. XVI w.) – stanowisko archeologiczne Lipinki 7 (AZP 64-19/7). Starsza faza związana była z prywatnym założeniem rezydencjalno-obronnym wzniesionym prawdopodobnie dla członków rodziny von Kottwitz. Kopiec, na którym wzniesiono budowlę obronną, zbudowany został z ziemi wydobytej z kopania fosy na piaszczysto-glinianym pagórku. W pierwszej fazie budowy, jego dolne partie zostały wzmocnione wieńcem z sosnowych belek opartych na wbitych głębokich kołkach. Do budowy konstrukcji wykorzystano drzewa ścięte w przedziale czasowym od lat 90. XIV w. do lat 20./30. XV w. W połowie stoku kopca znajdował się parkan, który prawdopodobnie był dodatkową formą ochrony. Dotychczasowe rozpoznanie nie pozwala rekonstruować rodzaju budynku, który został wzniesiony na plateau. Druga faza zasiedlenia związana jest z działalnością rodziny von Nebelschütz. Pagórek gruntownie przebudowano, poszerzając przestrzeń użytkową i nadając mu obecną formę. W miejscu starszej siedziby zbudowano murowaną rezydencję w typie dworu na kopcu wraz z towarzyszącym mu budynkiem gospodarczym. Koniec zasiedlenia obiektu należy datować na przełom XVIII i XIX w.
Wpisany do rejestru zabytek archeologiczny stanowi ważny element badań nad przemianami społeczno-gospodarczymi na feudalnym Śląsku. Pozwala prześledzić ewolucję prywatnych średniowiecznych obiektów rezydencjonalnych z wież rycerskich w szlacheckie dwory obronne. Lipiński gródek stanowi jeden z lepiej zachowanych obiektów tego typu na terenie dzisiejszego województwa lubuskiego. Oprócz czytelnej formy terenowej zachowane zostały także konstrukcje drewniane, w tym z najstarszych faz zasiedlenia. Dzięki precyzyjnemu datowaniu starszego obiektu przy pomocy dendrochronologii istnieje możliwość skorelowania danych historycznych i archeologicznych, a tym samym przypisanie siedziby konkretnemu rodowi, który wówczas był w posiadaniu dóbr w Lipinkach.
W trakcie przeprowadzonych w 2008 r. badań wykopaliskowych, którymi kierował prof. IAE PAN dr hab. D. Nowakowski, oprócz pobrania prób drewna do datowania oraz ustalenia stratygrafii i faz zasiedlenia zabytku pozyskano również bogaty zespół zabytków ruchomych związanych z funkcjonującym dworem, w tym ołowianom plombę tekstylną z Altenburga zdobioną herbem Saksonii (po 1607 r.), srebrny szeląg Zygmunta III Wazy z 1615 r. z mennicy w Rydze, kafle piecowe zdobione motywami roślinnymi i mitologicznymi, a także metalowe elementy uzbrojenia. Należy także podkreślić, że relikty siedziby pańskiej w Lipinkach odgrywają znaczącą rolę w krajobrazie kulturowym średniowiecznego układu ruralistycznego miejscowości.
Decyzja Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków jest ostateczna i prawomocna.
Marcin Aleksander Kosowicz
