W dniu 19.01.2025 r. do siedziby Delegatury w Gorzowie Wielkopolskim wpłynęło zgłoszenie o ujawnieniu w ramach poszukiwań zabytków depozytu monet datowanych na XVI-XVII w. W związku z tym w dniu 24.01.2025 r. inspektor ochrony zabytków archeologicznych przeprowadził oględziny wskazanego miejsca oraz przeprowadził wstępną weryfikację powierzchniową w celu określenia zasięgu występowania rozproszonego depozytu. W trakcie oględzin znalazcy przekazali 32 monety. Zwarty chronologicznie zespół zawierał głównie drobne monety z XVI i XVII w. W zespole numizmatów wyróżniał się saksoński czterdziestogroszowy talar kipperowy z 1621 r.
Monety zostały znalezione podczas poszukiwań prowadzonych przez Stowarzyszenie Poszukiwawczo-Historyczne „Dolina Trzech Młynów”, zgodnie z pozwoleniem wydanym przez Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W trakcie przekazania depozytu podjęto decyzję o przeprowadzeniu wykopaliskowych badań weryfikacyjnych w miejscu znalezienia skarbu. Badania zostały przeprowadzone przez Muzeum Lubuskie im Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim w dniach 8-9 lutego 2025 r. W trakcie prac, założono wykop sondażowy o wymiarach 2 x 2 m. Wybraną z wykopu ziemię przeszukano wykrywaczem metalu i przesiano na sitach. W pracach uczestniczyli członkowie stowarzyszenia i pracownicy muzeum.
Efektem badań było pozyskanie kolejnych 28 monet, będących dalszą częścią skarbu. Tym razem wśród monet rozpoznano jedynie drobną monetę groszową i najdrobniejszą denarową. Dodatkowo w założonym wykopie zarejestrowano słabo czytelne ślady niezachowanego drzewa pod którym, z dużym prawdopodobieństwem, ukryto depozyt.
W sumie skompletowano 60 srebrnych monet. W depozycie przeważają monety z krajów niemieckich, głównie z terenu Brandenburgii i Saksonii. Znalezisko uzupełniają emisje czeskie i polskie. Najstarszymi monetami wydają się być przynajmniej dwa rozpoznane grosze praskie Władysława II Jagiellończyka (1471-1516). Najmłodszą datą jaką udało się odczytać z monet jest rok 1624, wskazujący w przybliżeniu moment ukrycia skarbu.
Wśród groszowych monet ze względu na lepsza próbę srebra, wyróżniają się dwa trojaki wybite odpowiednio w 1540 r. w mennicy miejskiej w Elblągu pod stemplem Zygmunta I Starego (1506-48) i w 1544 r. w mennicy w Królewcu pod stemplem ostatniego wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i pierwszego księcia w Prusach Alberta Hohenzollerna (1511-25 i 1525-68). Większość monet, zwłaszcza tych wybitych w okresie kryzysu monetarnego w krajach niemieckich w okresie 1619-1623, jest słabo czytelna i wymaga konserwacji. W najbliższym czasie monety zostaną przekazane do zbiorów Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim i po konserwacji zaprezentowane publicznie.
Należy przy tym odnotować wzorową postawę członków Stowarzyszenia „Dolina Trzech Młynów” w Bogdańcu, którzy po ujawnieniu depozytu przerwali prace poszukiwawcze, zabezpieczyli miejsce znalezienia i niezwłocznie powiadomili organ ochrony zabytków. Dzięki temu można było niezwłocznie podjąć działania mające na celu weryfikację oraz podjęcie depozytu metodą archeologiczną.
Paweł Kaźmierczak, Norbert Burzyński
