Ratusz w Bytomiu Odrzańskim położony jest na południowym skraju zachodniej pierzei Rynku. W narożu placu zlokalizowana jest wysoka wieża zwieńczona hełmem z galerią. Po jej północnej i zachodniej stronie znajduje się trzykondygnacyjny budynek mieszczący siedzibę władz municypalnych. W związku z realizowanymi obecnie pracami rewaloryzacyjnymi w jego wnętrzach prowadzone są badania architektoniczne i konserwatorskie, które umożliwiły rozpoznanie układu siedziby samorządu miejskiego powstałej w latach 1602-09. Podczas interdyscyplinarnych badań odsłonięto dotychczas nieznane elementy wystroju architektonicznego renesansowych wnętrz mi.in.: filary w sieni, wnęki w ścianach sieni i sal parteru, ceramiczne posadzki sieni oraz pomieszczeń na piętrze, okap pieca kuchennego a w niewielkiej izbie parteru niezwykle rzadko spotykane elementy do zawieszenia wagi miejskiej. W tym ostatnim wnętrzu zachowały się także kute żelazne kraty okienne. Powyższe odkrycia wskazują, że powstały w początkach XVII wieku renesansowy ratusz miał bogaty wystrój architektoniczny wnętrz o zróżnicowanej funkcji (waga, Izba Rady, sala handlu i zebrań) – zatracony w trakcie późniejszych przebudów.
Siedziba władz municypalnych składała się z wieży oraz przylegającego do niej, prawdopodobnie dwukondygnacyjnego, budynku o układzie dwutraktowym, trójpasmowym. Wejście do niego znajdowało się od strony placu, przez bramę zlokalizowaną przy wieży prowadziło do sieni połączonej z dużą salą (pełniącą funkcję sali zebrań mieszczan i handlu) opartą na dwóch czworobocznych filarach – odkrytych podczas badań. Wnętrze sieni i sali nakrywały sklepienia krzyżowe i stropy belkowe. Odsłonięty zachowany wystrój architektoniczny stanowi rzadki przykład renesansowego wnętrza siedziby władz miejskich na Śląsku. Po północnej stronie sieni zlokalizowano było pomieszczenie o funkcji handlowej nakryte trzema sklepieniami krzyżowymi z odsłoniętą podczas prac posadzką ceramiczną oraz niewielką izba zapewne o funkcji wagi (gdzie znaleziono elementy do jej zawieszenia). W trakcie tylnym, wzdłuż ulicy Kożuchowskiej znajdowała się Izba Rajców z drewnianym polichromowanym stropem o profilowanych belkach. Podczas prac badawczych odkryto, że jej ściany dekorowały półkoliste filary, na których oparto łęki odcinkowe. W ścianie południowej między filarami umieszczono otwory okienne, we wschodniej – wejście i dwie wysokie wnęki, a w zachodniej – otwór komina pieca grzewczego oraz wejście do trzech niewielkich pomieszczeń (być może związanych z wyszynkiem – w jednej zachował się okap renesansowego pieca). Wejście na piętro prowadziło przez portal w przyziemiu wieży, którego oprawę stanowiła, znana z ikonografii, kamienna loggia.
Wnętrza ratusza poddano przebudowie u schyłku XVII wieku w latach 1694-97, kiedy to wydzielono ścianami sień oraz ukształtowano salę posiedzeń na piętrze w trakcie frontowym. W końcu XVIII wieku budynek ratusza przedłużono w kierunku zachodnim dobudowując wzdłuż ulicy dwukondygnacyjne skrzydło, które powiązano z salami traktu tylnego. Układ wnętrz pozostałych pomieszczeń dwóch górnych kondygnacji pochodzi z lat 30-XX wieku, kiedy to przeprowadzono prace remontowe.
W świetle prowadzonych badań niezwykle istotne będzie przywrócenie najcenniejszym renesansowym wnętrzom – sali zebrań i handlu oraz Izbie Rajców – ich pierwotnej formy.
Siedziba władz municypalnych składała się z wieży oraz przylegającego do niej, prawdopodobnie dwukondygnacyjnego, budynku o układzie dwutraktowym, trójpasmowym. Wejście do niego znajdowało się od strony placu, przez bramę zlokalizowaną przy wieży prowadziło do sieni połączonej z dużą salą (pełniącą funkcję sali zebrań mieszczan i handlu) opartą na dwóch czworobocznych filarach – odkrytych podczas badań. Wnętrze sieni i sali nakrywały sklepienia krzyżowe i stropy belkowe. Odsłonięty zachowany wystrój architektoniczny stanowi rzadki przykład renesansowego wnętrza siedziby władz miejskich na Śląsku. Po północnej stronie sieni zlokalizowano było pomieszczenie o funkcji handlowej nakryte trzema sklepieniami krzyżowymi z odsłoniętą podczas prac posadzką ceramiczną oraz niewielką izba zapewne o funkcji wagi (gdzie znaleziono elementy do jej zawieszenia). W trakcie tylnym, wzdłuż ulicy Kożuchowskiej znajdowała się Izba Rajców z drewnianym polichromowanym stropem o profilowanych belkach. Podczas prac badawczych odkryto, że jej ściany dekorowały półkoliste filary, na których oparto łęki odcinkowe. W ścianie południowej między filarami umieszczono otwory okienne, we wschodniej – wejście i dwie wysokie wnęki, a w zachodniej – otwór komina pieca grzewczego oraz wejście do trzech niewielkich pomieszczeń (być może związanych z wyszynkiem – w jednej zachował się okap renesansowego pieca). Wejście na piętro prowadziło przez portal w przyziemiu wieży, którego oprawę stanowiła, znana z ikonografii, kamienna loggia.
Wnętrza ratusza poddano przebudowie u schyłku XVII wieku w latach 1694-97, kiedy to wydzielono ścianami sień oraz ukształtowano salę posiedzeń na piętrze w trakcie frontowym. W końcu XVIII wieku budynek ratusza przedłużono w kierunku zachodnim dobudowując wzdłuż ulicy dwukondygnacyjne skrzydło, które powiązano z salami traktu tylnego. Układ wnętrz pozostałych pomieszczeń dwóch górnych kondygnacji pochodzi z lat 30-XX wieku, kiedy to przeprowadzono prace remontowe.
W świetle prowadzonych badań niezwykle istotne będzie przywrócenie najcenniejszym renesansowym wnętrzom – sali zebrań i handlu oraz Izbie Rajców – ich pierwotnej formy.
