Bojadła, park pałacowy

Bojadła (niem. Boyadel) położone są na prawym brzegu Odry, na wysokości lewobrzeżnego Milska, przy drodze Sulechów-Konotop. Pałac znajduje się we wsch. części wsi, po lewej stronie drogi prowadzącej do miejscowości Bełcze i stanowi główny element przestrzenny założenia pałacowo-parkowego. Od wsch. i zach. otoczony jest dawną, częściowo zachowaną, zabudową folwarczną. Od strony pd. pałacu znajduje się dziedziniec i główny wjazd malowniczo ramowany barokowymi budynkami kordegard. Od pd., za drogą, na głównej osi pałacu znajduje się park o powierzchni 2,09 ha. Zach. część parku przylega do drogi wojewódzkiej relacji Sulechów – Konotop. Zachowały się także duże fragmenty historycznego ogrodzenia pałacu i parku oraz dwóch oficyn. Pałac zachował do dzisiaj swój pierwotny kształt i formę oraz częściowo wystrój elewacji.
Miejscowość Bojadła należy do najstarszych nadodrzańskich osad. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1234 r1. Budowę pierwszego pałacu w Bojadłach rozpoczął Adam Wacław von Kottwitz w 1707 r.2, prawdopodobnie na miejscu starszego założenia. Równolegle z budową pałacu prowadzone były prace przy założeniu ozdobnego ogrodu wraz z oranżerią i zwierzyńcem, który został usytuowany na osi widokowej, prowadzącej na pd. od pałacu. Po śmierci inicjatora budowy w r. 1720, w trakcie prowadzonych prac, majątek wraz z trwającymi robotami przejął jego starszy brat Dawid Henryk. Budowa została ukończona dopiero w 1731 r. i jeszcze tego samego roku budynek został częściowo zniszczony w wyniku pożaru. Odbudowa miała miejsce w latach 1732-1735. Powstało nowe założenie przestrzenne, ukształtowane w panującym wówczas barokowym stylu. Przed frontową (pd.) stroną pałacu znajdował się honorowy dziedziniec założony na planie prostokąta, otoczony zabudowaniami gospodarczymi. Wjazd na teren rezydencji prowadził przez bramę osadzoną w murowanych filarach, zwieńczonych wazonami. Po obu stronach ogrodzenia wybudowano dwa pawilony (kordegardy) z wieżami. Podczas wojny siedmioletniej, w latach 1759-1760 był plądrowany przez wojska rosyjskie, w 1812 r. w pałacu wybuchł kolejny pożar. W XIX w., na tarasie przy zach. skrzydle postawiono przeszkloną werandę o lekkiej, stalowej konstrukcji.
Pałac pozostawał w rękach rodziny von Kottwitz do 1904 r., kiedy to Ewa von Bassewitz-Levetzow – córka ostatniego przedstawiciela w linii męskiej – Leopolda, sprzedała ponad trzystuletnie dziedzictwo rodziny von Kottwitz za 1 900 000 marek generałowi Reinhardowi von Scheffer z Berlina, który przeprowadził remont zaniedbanego pałacu. Po śmierci ojca w 1925 r. dobra bojadelskie objął jego syn Adolf baron von Scheffer, który pozostawał ich właścicielem do kwietnia 1945 r. Po wojnie pałac przeszedł na własność Skarbu Państwa. W latach 50. XX w. w budynku mieścił się ośrodek zdrowia, a następnie szkoła podstawowa. W 1967 r. przeprowadzono remont budynku, przystosowując go do funkcji ośrodka kolonijnego. W latach 1982-1985 został przeprowadzony remont dachu. W 2 poł. lat 90. XX w. obiekt stał się własnością prywatną, jednak zimą 2000 r., wskutek nieszczelności dachu i zawilgocenia drewnianych elementów konstrukcji, zarwaniu uległa część stropów. W 2006 r. nastąpiła zmiana właściciela. Aktualnie teren przylegający do pałacu jest ogrodzony i wejście nie jest możliwe, natomiast park po stronie pd. stanowi własność gminy Bojadła i jest ogólnie dostępny.
Założenie parkowe datowane jest na pocz. XVIII w., kiedy ówczesny właściciel Adam Wacław Kottwitz rozpoczął w 1707 r. budowę rezydencji rodowej, mającej charakter barokowego założenia przestrzennego. Specyficzną cechą ogrodu pałacowego w Bojadłach były barokowe partery o bogatej ornamentyce tzw. haftowe – widoczne na rycinach F.B. Wernera (ok. 1750 r.). Istniejący układ komunikacyjny spowodował, że barokowy ogród był już wówczas oddzielony drogą od pałacu, co wymusiło konieczność oddzielnego ogrodzenia z ozdobnymi bramami oraz czworobocznymi postumentami w stylu rokoko, zwieńczonymi latarniami z piaskowca. Od strony zach. przylegał ogród warzywny oddzielony żywopłotem. Cechą charakterystyczną barokowych założeń ogrodowych była obecność wody. Na wspomnianej rycinie widoczny jest kanał, który powstał w 1738 r. (istniejący do dzisiaj), z zakotwiczoną łodzią z baldachimem. Barokowe partery znajdowały się po pn. stronie kanału, natomiast kontynuacja głównej osi widokowej miała postać alei wysokich drzew, po jego pd. stronie. Kolejne zmiany widoczne są na zachowanych rycinach z 2 poł. XIX w., między innymi z teki A. Dunckera, gdzie przed pałacem widoczny jest podjazd z ozdobnymi krzewami i parterem kwiatowym w kształcie rozety, z umieszczoną pośrodku ozdobną wazą z kwiatami. Na kartkach pocztowych z pocz. XX w. widoczny jest ozdobny ceglany most, z ażurową ceglaną balustradą, przerzucony nad kanałem oraz dwa stare dęby stojące po pd. stronie przy przyczółkach mostku. Pn. część parku miała nadal charakter otwarty, w postaci parterów kwiatowych lub ozdobnych gazonów. Główną oś wyznaczała roślinność donicowa. Wnioskując po egzotycznym charakterze roślinności, przy pałacu musiała funkcjonować oranżeria lub duże pomieszczenie adaptowane w celu przechowania roślin przez zimę. Obecnie charakterystyczną cechą parku nadal jest układ osiowy, z symetrycznie rozmieszczonymi kwaterami i równoleżnikowo usytuowany kanał, dzielący park na dwie części, jednak aż nazbyt widoczny jest brak pielęgnacji i nieprzemyślane nasadzenia wzdłuż głównej osi założenia, zacierające jej widokowy charakter. Układ kwaterowy tworzą alejki obrzeżone niepielęgnowanymi i wyrośniętymi szpalerami garbów (Carpinus betulus) i lip drobnolistnych (Tilia cordata). Główna aleja parkowa nadal stanowi dominujący element kompozycyjny, jednak powoli ulega zasłonięciu przez młode nasadzenia drzew. W części na pn. od kanału aleja, obsadzona młodymi klonami jesionolistnymi (Acer negundo), prowadzi przez dawny parter kwiatowy, który historycznie był pozbawiony wysokich drzew. Ramy widokowe stanowią szpalery grabów wzdłuż dwóch alej biegnących równolegle do alei głównej. Po stronie pd., za kanałem, wszystkie aleje mają swoje przedłużenie. Centralna aleja za mostkiem obsadzona jest stosunkowo młodymi modrzewiami europejskimi (Larix decidua). W pd. części parku widoczne są ślady alei brzeżnej, zamykającej w sposób swobodny wnętrze parku. Występują tutaj pojedynczo egzemplarze drzew w wieku 50-150 lat3: dąb szypułkowy (Quercus robur), klon zwyczajny (Acer platanoides), świerk pospolity (Picea abies), sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) i lipa drobnolistna. Na uwagę zasługują trzy dęby o wymiarach pomników przyrody oraz rosnący przy kanale, po pn. stronie jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) z fantazyjnie ukształtowanym pniem.
Park zachował swoją wartość jedynie pod względem układu przestrzennego. Wprowadzenie w 2 poł. XX w. nasadzeń wzdłuż głównej alei, spowodowało niekorzystną zmianę charakteru tej części parku. Wizualnej degradacji uległ też fragment przy kanale. Ozdobny ceglany mostek został zastąpiony kładką z płyt betonowych, z balustradą z metalowych kątowników. Istnieje jednak odpowiedni potencjał do przeprowadzenia rewaloryzacji.
Warto zwrócić również uwagę na niewielkie założenie znajdujące się po pn. stronie pałacu, które powstało prawdopodobnie w 2 poł. XIX w. i służyło jako miejsce wypoczynku mieszkańców pałacu. Do dzisiaj zachowały się egzemplarze klonów zwyczajnych, jaworów (Acer pseudoplatanus) i kasztanowców zwyczajnych (Aesculus hipposatanum) o pięknie rozbudowanych koronach. Ponadto przy pałacu znajdują się pojedyncze egzemplarze o charakterze soliterów: sosna czarna (Pinus nigra) po stronie wsch. i klon srebrzysty (Acer saccharinum) na dziedzińcu.