Broniszów, park pałacowy

Broniszów (niem. Brunzlau) znajduje się ok. 20 km na pd. od Zielonej Góry. Pałac wraz z parkiem i zabudowaniami dawnego folwarku leży w pd. części wsi po wsch. stronie drogi prowadzącej do Wichowa. Od strony pd. i zach. pałac jest otoczony fosą, która w części wsch. rozszerza się i przyjmuje postać dużego stawu. Od pd. i wsch. do pałacu przylega park o powierzchni 9,5 ha, założony ok. 1700 r., przekształcony w poł. XIX w. Granice parku są czytelne, z wyjątkiem części pd.-wsch., gdzie trudno jest dzisiaj określić historyczny zasięg założenia. Od pn. znajdują się zabudowania gospodarcze dawnego folwarku. Pałac, obecnie restaurowany, założony jest na planie litery L. Od strony pd.- zach. przylega dobudowany dziedziniec od pd. i zach. otoczony murem kurtynowym z narożną neogotycką basztą. Główne wejście z dekoracyjnym, kamiennym, późnorenesansowym portalem znajduje się w elewacji pn.
Pierwsza wzmianka dotycząca Broniszowa jako wsi pochodzi z 1273 r., kiedy to kasztelan Bytomia Odrzańskiego Bronisław von Beuthen nadał niewielkiej osadzie śródleśnej prawa wsi i nazwę Broniszów. Według A. Dunckera już wtedy, w XIII w.1 miałby powstać w tej miejscowości pierwszy dwór. Pierwszym znanym właścicielem wsi był wymieniany z nazwiska w 1446 r. von Ebersbach2, który w testamencie określa się „jako Pan na Mirocinie i Broniszowie”. Po nim właścicielami majątku są jego dwaj synowie: Nickel i Hans von Ebersbach. W 1513 r. jako właściciel wymieniany jest Friedrich von Dyhern. W 1564 r. właścicielem Broniszowa jest Fabian von Kottwitz ożeniony z Barbarą von Scheinitz3. Najstarszy z jego trzech synów Jan Fabian osiadł na tzw. Folwarku wielkim w starej posiadłości rycerskiej. W 1606 r. przystąpił do budowy dwóch zamków na włości rycerskiej oraz założył tzw. Główny Folwark. W rękach rodziny von Kottwitz Broniszów znajdował się przez ponad 200 lat. W 1740 r. jako właściciel Broniszowa wymieniany jest von Roden, a od poł. XVIII w. von Skronsky. W 1839 r. posiadłość kupił baron August von Tschammer-Quaritz, który rozpoczął przebudowę pałacu w Broniszowie. We władaniu rodziny von Tschammer majątek pozostawał do 1945 r. Po II wojnie światowej obiekt początkowo nie był użytkowany. Następnie pełnił funkcję magazynu, a później prowizorycznego składu eksponatów archeologicznych. W 1966 r. zostały przeprowadzone prace zabezpieczające obiekt. Wyremontowano m.in. dach. Obecnie pałac jest w rękach prywatnych, a od 2010 r. ma nowych właścicieli, którzy podjęli szeroko zakrojone prace restauratorskie.
Pierwotny budynek dworu został wzniesiony w XV lub XIV w., prawdopodobnie najpierw jako wieża mieszkalna. Ok. 1500 r., w części obecnego skrzydła głównego wzniesiono dwór na planie prostokąta. Pod k. XVI w. budynek powiększono w kierunku zach. i pd., w wyniku czego powstało dwuskrzydłowe założenie na rzucie litery „L”. Ok. 1600 r. budowla została podwyższona o jedną kondygnację i dostawiono cylindryczną wieżę w narożu pn.-wsch. Renesansowy pałac podczas remontu w 1698 r. otrzymał barokowy wystrój. W 1 poł. XIX w. powiększono go o zamknięty murem kurtynowym prostokątny dziedziniec i wzniesiono neogotycką basztę.
Park otacza pałac od strony pd. i wsch. Zwarty drzewostan tworzą dęby szypułkowe (Quercus robur), lipy drobnolistne (Tilia cordata), klony zwyczajne (Acer platanoides), jawory (Acer pseudoplatanus), graby (Carpinus betulus), jesiony wyniosłe (Fraxinus excesior), olsze czarne (Alnus glutinosa), wiązy szypułkowe (Ulmus leavis) oraz robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia). Niektóre osobniki osiągają w parku imponujące rozmiary. Lipa drobnolistna w części pd., przy zarastającej polanie ma obwód 365 cm, natomiast najgrubsze dęby rosnące w pobliżu cieku mają obwody 365, 425 i 429 cm. Od strony pd.- zach. granica parku obsadzona jest szpalerem dębów czerwonych (Quercus rubra). Na pd. od pałacu widoczne są jeszcze ślady polany widokowej, która ulega zarastaniu przez samosiewy klonu pospolitego i grabu, natomiast na polanie w części pd.-wsch. znajdują się liczne samosiewy brzozy brodawkowatej (Betula pendula) i topoli osiki (Populus tremula). W części wsch. do pałacu przylega odtworzony staw parkowy, przez który przepływa niewielki ciek. Problemem jest spływ ścieków bytowych do stawu. Runo części leśnej ma charakter typowy dla lasów liściastych w typie grądów, a w pobliżu cieku i stawu – w typie łęgów. Z ciekawszych gatunków runa na terenie parku spotkać można zawilec gajowy, ziarnopłon, fiołek wonny, a w kilku miejscach znajdują się kępy chronionego gatunku śnieżyczki przebiśnieg. Innym chronionym gatunkiem jest bluszcz (Hedera helix), który oplata kilka drzew w parku oraz fragment muru w części zach. W kierunku pd.-wsch. na przedłużeniu stawu znajduje się dobrze zachowana linia widokowa, mająca postać wydłużonej polany. Kiedyś na jej zakończeniu znajdowały się dwa prostokątne stawy, obecnie porośnięte drzewostanem olszy czarnej. Z całym założeniem kompozycyjnie związana jest stara aleja lipowa, odchodząca od zabudowań folwarcznych w kierunku pn.-wsch.