Brzeźnica, gm. Dąbie – park pałacowy

Założenie pałacowo-parkowe położone w pd. części wsi Brzeźnica (niem. Briesnitz), na pn.- wsch. od zakola rzeki Bóbr. Kompleks tworzą: park krajobrazowy zlokalizowany w pd. części założenia, centralną – reprezentacyjną część stanowi pałac (wzniesiony w nurcie eklektycznym) wraz z zabudową folwarczną skupioną wokół prostokątnego dziedzińca, a dalej na pn. znajduje się dawny ogród warzywny z domkiem ogrodnika i szklarnia, oddzielone od części folwarcznej drogą prowadzącą z Dąbia do Dychowa, z której prowadzi główny wjazd do rezydencji. Założenie o nieregularnym kształcie, zajmuje powierzchnię ok. 10 ha. Od pn. graniczy z lasem i uprawami rolnymi, od wsch. – z drogą w kierunku Goli i wiejską zabudową oraz pastwiskami, pd. ścianę stanowi zakole rzeki Bóbr, zaś od zach. sąsiaduje z łąkami, a następnie zabudowa wsi.
Najprawdopodobniej w XVII w. istniał już folwark, park natomiast złożono w poł. XIX stulecia, zaś okazały pałac wzniesiono w latach 1907-1908, zapewne w miejscu starszej rezydencji. Przekształcenie otoczenia folwarku w park było niewątpliwie inspirowane działaniami zmierzającymi do nadania mu formy zbliżonej do ówczesnych rozwiązań kompozycyjnych i planistyczno-przestrzennych. Starano się więc podporządkować założenie wspólnej osi przebiegającej na linii pn. – pd. W 1814 r. Brzeźnica stanowiła majątek państwowy. Od 1830 r. właścicielem dóbr stał się generał kawalerii Wilhelm Leopold von Döbschitz, lecz już w 1845 r. majątek na powrót przejęło państwo. Od 1863 r. włości posiadał Karl Riedel, a od 1910 r. – Emil Zemle. Po II wojnie światowej w pałacu mieściła się komenda Garnizonowa Wojsk Radzieckich. W latach 50. XX w. rezydencję przeznaczono na cele opieki społecznej, aż do 2007 r. funkcjonował tu Dom Pomocy Społecznej. Na pocz. lat 80. XX w. przeprowadzono kapitalny remont pałacu. Obecnie stanowi własność Skarbu Państwa.
Pałac wraz z kompleksem zabudowy folwarcznej występują w centralnej części założenia. Od pn. strony przylega do nich dawny ogród warzywny wraz z sadem, a od pd., swobodną kompozycją grup starodrzewia, powiązanego z powierzchniami otwartych polan oraz systemem wodnym w postaci rzek i rozległego stawu. U podnóża niewielkiego wzniesienia, na którym posadowiony jest pałac, z jego pd. strony przepływa wąski ciek wodny – Młynówka, nad którym przerzucony jest betonowy mostek z prostą metalową balustradą. Na osi widokowej pałacu w kierunku rzeki Bóbr usytuowany jest staw, w miejscu jego przewężenia występuje przesmyk, na którym istniał mostek, obecnie nie zachowany. W pobliżu zach. linii brzegowej stawu znajdował się niegdyś ogród skalny, po którym ostała się jedynie grupa głazów oraz nasadzenia z klonów srebrzystych (Acer saccharinum), stanowiących jednocześnie zamknięcie otwartej polany od strony pd.- zach. Wzdłuż wsch. granicy parku występuje szpaler grabowy, pierwotnie formowany w postaci zwartego żywopłotu. Kompozycja wnętrz parkowych, otwartych polan oraz osi widokowych połączona jest z otaczającym krajobrazem doliny zakola rzeki Bóbr. Z kolei druga – pn. część parku, stanowiąca niegdyś ogród owocowo-warzywny zlokalizowana jest po stronie pn. od bramy wjazdowej na dziedziniec pałacowy oraz lokalnej drogi. Dawne drzewa owocowe zostały wycięte. Wzdłuż wsch. granicy terenu występuje różnogatunkowe zadrzewienie uformowane w półkolisty szpaler, częściowo przerośnięty samosiewami drzew i krzewów. Ta cześć parku jest również przecięta kanałem wodnym, płynącym ze wsch. na pd., nad którym, w miejscu skrzyżowania ze ścieżką prowadzącą do dawnego domku ogrodnika, przerzucony jest murowany mostek. Pn. obszar parku łączy się przestrzennie i kompozycyjnie z zadrzewieniami terenów leśnych. Najcenniejszy dendrologicznie, wiekowo i kompozycyjnie drzewostan rośnie w pd. części parku i w bezpośrednim otoczeniu rezydencji. W składzie gatunkowym starodrzewia parkowego dominują: dąb szypułkowy (Quercus rober), grab pospolity (Carpinus betulus), buk pospolity (Fagus silvatica), dąb czerwony (Quercus rubra), klon srebrzysty (Acer saccharinum), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). W zadrzewieniu występują również młodsze graby pospolite, dęby czerwone, brzozy brodawkowate (Betula pendula), lipy drobnolistne (Tilia cordata) oraz robinie akacjowe (Robinia pseudoacacja). Pojedynczo rosną gatunki drzew iglastych tj. świerk kłujący odmiany sinej (Picea pungens ‘Glauca’), sosna czarna (Pinus nigra), sosna wejmutka (Pinus strobus). Sporadycznie w drzewostanie spotyka się gatunki aklimatyzowane: grujecznik japoński (Cercidiphyllum japonicum), miłorząb dwuklapowy (Ginko biloba), cypryśnik błotny (Taxodium distichum). Charakter i wymiary pomników przyrody mają ponad 400-letni dąb szypułkowy oraz ok. 200-letni wiąz szypułowy (Ulmus laevis). W parku występują też młodsze zadrzewienia w wieku 80-100 lat. Krzewy ozdobne rosnące w tej części parku występują nielicznie, a w miejscach występowania są przerośnięte często przez samosiewy i odrosty korzeniowe drzew. Murawa trawiasta polany parkowej w drodze sukcesji opanowała stokrotka, jaskier i typowa roślinność dywanowa miejsc wilgotnych. W runie parkowym wczesną wiosną płatowo występuje złoć żółta (Gagea lutea).
Park jak i pałac, kompleks folwarczny, czy też domek ogrodnika oraz istniejąca w jego sąsiedztwie niewielka szklarnia zachowały się w dobrym stanie. Starodrzew parkowy wymaga przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych oraz sanitarnych. Cieki wodne, jak i dno stawu są częściowo zamulone i zanieczyszczone. Poza nielicznymi zarysami dawnych dróg i alei spacerowych, układ komunikacyjny parku uległ zatarciu. Ogród skalny, jak i mostek na przesmyku stawu zostały całkowicie zniszczone. Po wsch. stronie pd. części parku istnieje nieestetyczne ogrodzenie wykonane z betonowych prefabrykatów. Drzewostan parkowy stracił częściowo swoje dawne walory kompozycyjne w wyniku licznych wypadów starodrzewu oraz intensywnemu rozwojowi samosiewów młodych drzew. Założenie wymaga rewaloryzacji.