Dąbroszyn, park pałacowy

Park w Dąbroszynie (niem. Tamsel ) zlokalizowany jest w obrębie zespołu pałacowoparkowego, znajdującego się w centralnej części miejscowości, po obu stronach drogi prowadzącej z Gorzowa Wlkp. do Kostrzyna nad Odrą. Pałac usytuowany jest po pd. stronie drogi, w ramach założenia parku dolnego, w sąsiedztwie neogotyckiego kościoła, znajdującego się po pd.–zach. stronie rezydencji. Budowla zlokalizowana jest na osi pn. – pd., z elewacją frontową zwróconą w kierunku pn., z osią widokową zamkniętą dawniej Świątynią Zofii. Elewacja tylna otwiera się w kierunku pd., na parkową oś widokową zamkniętą pomnikiem Victorii. Po pn.-wsch. stronie pałacu, po przeciwnej stronie drogi, znajduje się historyczne założenie folwarczne z obszernym dziedzińcem gospodarczym. Obecnie park objęty jest ochroną konserwatorską, zajmuje powierzchnię 5,39 ha. Granice założenia od pn. i zach. wyznacza droga prowadząca do Kostrzyna nad Odrą. Na pd.-zach. i pn.-wsch. ograniczają park pola uprawne i zabudowania. Natomiast od strony pd. biegnie linia kolejowa.
Pierwsza wzmianka dotycząca miejscowości pochodzi z 1262 r., kiedy to chwarszczańscy templariusze zmuszeni byli zrzec się Dąbroszyna na rzecz margrabiów brandenburskich. Miejscowość została ponownie wymieniona w 1460 r. w wykazie dóbr joannickich. W 1510 r. majątek przeszedł na własność rodu von Schönebeck. W 1640 r. w Dąbroszynie osiadł ród von Schöning, kiedy to Hans Adam von Schöning ożenił się z Marianne von Schönebeck z domu Schapelow. Z tego związku wywodził się późniejszy marszałek polny – Hans Adam (1641-1696), twórca wielkości dóbr dąbroszyńskich. Z jego inicjatywy wybudowano pałac i kościół oraz założono park z barokową osią widokową, otwierając się w kierunku pd. na łęgi warciańskie1. Po śmierci Hansa Adama w 1696 r. jego następcą został najstarszy z synów – Johann Ludwig, który zmarł w 1713 r., nie pozostawiając po sobie męskiego potomka. W 1723 r. jego córka, a zarazem wnuczka marszałka – Louisa Eleonora wyszła za mąż za pułkownika Friedricha Adama von Wreech. Po bezpotomnej śmierci Ludwiga Alexandra w 1795 r., dobra dąbroszyńskie znalazły się w posiadaniu jego siostrzeńca – Bogislava Friedricha von Dönhoff. Po nim przypadły jednej z jego córek – Rosallii Ulrice. Zawarła ona w 1816 r. związek małżeński z hrabią Hermannem von
Schwerin. Małżonkowie przebywali na stałe w Wolfshagen k. Neuruppin, nie mniej jednak wiele uwagi poświęcali Dąbroszynowi. Z ich inicjatywy w latach 1825-1828 przebudowano kościół, a następnie w 1851 r. – pałac oraz przekomponowano park górny i dolny, gdzie w 1840 r. wzniesiono pomnik poświęcony setnej rocznicy intronizacji Fryderyka Wielkiego. W tym też czasie przebudowano i rozbudowano folwark. Po śmierci Hermanna właścicielem dóbr dąbroszyńskich został jego młodszy syn Bogislav. Po nim majątek objął Stanislaus, który mieszkał tutaj wraz z żoną Marie Helene von Klitzing do 31 stycznia 1945 r. Działania wojenne nie objęły bezpośrednio Dąbroszyna, który stał się zapleczem dla wojsk radzieckich, toczących zacięte boje o Kostrzyn. W tym czasie marszałek Żukow odbył w pałacu naradę ze swoją generalicją, co zostało uwiecznione na taśmach wojennej kroniki filmowej. Zaraz potem w pałacu utworzono Państwowy Urząd Repatriacyjny, a następnie przekazano budynek wraz z założeniem parkowym PGR. W latach 90. XX w. właścicielem pałacu i parku dolnego stała się Gmina Witnica, a rezydencja została uznana za oficjalną siedzibę Euroregionu Pro Europa Viadrina.
Park pałacowy w Dąbroszynie składa się z dwóch części – dolnej przy pałacu i górnej o charakterze półnaturalnym. Park górny określany przez Theodora Fontanego „parkiem zewnętrznym” znajduje się po pn. stronie drogi, wiodącej z Kostrzyna nad Odrą do Gorzowa Wlkp. i obejmuje zalesioną stronę wzgórz morenowych. Został on zakomponowany w 4 ćw. XVIII w. w typie parku krajobrazowego. Charakterystycznym elementem kompozycji parku jest naturalny wąwóz, przez który w dawnych czasach był przerzucony drewniany most, zwany Diabelskim, łączący dwie części parku. Na skarpie wąwozu zachował się do dnia dzisiejszego kamienny obelisk ufundowany na pamiątkę przekroczenia przełęczy Gabel w Czechach przez ks. Henryka Pruskiego, brata Fryderyka Wielkiego w czasie wojny o sukcesję bawarską. Uroczyste otwarcie odbyło się 31 lipca 1778 r. Największą ozdobą parku górnego były dwie budowle parkowe: świątynia Cecylii i świątynia Zofii. Wg relacji Sophi von Schwerin w parku znajdowały się groty, ławki, wazy, tablice inskrypcyjne oraz pomniki: Przyjaźni, Demeter i Chronosa. W obrębie założenia znajdował się również malowniczy pawilon ogrodowy zlokalizowany poniżej obelisku. Do dnia dzisiejszego zachowała się świątynia Cecylii. Świątynia Zofii znajdowała się po zach. stronie parku na wzgórzu, stanowiąc zamknięcie osi widokowej parku w kierunku pn. Budowla w typie jońskiej świątyni z antami posiadała formę prostopadłościenną, nakrytą dachem dwuspadowym, o kolumnadzie od frontu. Przed świątynią umieszczone były piaskowcowe postumenty, na których stawiano latem donice z egzotycznymi roślinami. Po wojnie budowla była dewastowana i ostatecznie rozebrano ją w latach 80. XX w. Jej widok znamy z pocztówek i opisów oraz miniaturowej rekonstrukcji eksponowanej w Dąbroszyńskim pałacu. Druga świątynia – świątynia Cecylii, zachowana do dnia dzisiejszego, usytuowana jest w po wsch. stronie założenia na wzgórzu morenowym. Jest to budowla założona na planie ośmiobocznym, zwieńczona kopułowo. Kolumny w porządku toskańskim, wspierają belkowanie, na którym opiera się ośmioboczna kopuła pokryta dachówką. Po środku świątyni na sześciennym, kamienno- ceglanym cokole umieszczona była piaskowcowa rzeźba (rzeźba po konserwacji), przedstawiająca starego brodatego mężczyznę, o bujnych opadających na kark włosach i ostrych nieco szpiczastych uszach. Na cokole znajduje się czytelna inskrypcja w języku francuskim: „a celui, qui cosole/ a celui, qui désespère”, co wolnym tłumaczeniu oznacza: „skierowany do tego co pociesza/ skierowany do tego, co doprowadza do rozpaczy”. Rzeźba wymaga pilnie prac konserwatorskich. W latach 20. XVIII w. park został przekomponowany przez wybitnego berlińskiego ogrodnika i architekta krajobrazu P.J. Lenné (1789-1866)3. Inne źródło podaje przełom XVIII i XIX w4. Na terenie parku znajduje się staw zlokalizowany na osi widokowej od linii pałacu w daleki krajobraz w kierunku pd. Drzewostan parkowy jest w dość dobrym stanie, ale wymaga pielęgnacji. Na terenie parku rośnie wiele drzew pomnikowych. Do najstarszych i największych należą: jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), obw. 365 cm, jesion wyniosły, obw. 320 cm, jesion wyniosły, obw. 370 cm, dąb szypułkowy (Quercus robur) obw. 320 cm, dąb szypułkowy, obw. 410 cm, dąb, obw. 480 cm, dąb, obw. 385 cm, klon (Acer platanoides), obw. 400 cm, wys. 31 m, klon, obw. 320 cm, wiąz, obw. 365 cm, miłorząb japoński (Gingko biloba), obw. 310 cm, dąb, obw. 395 cm.