Dzietrzychowice, park pałacowy

Park pałacowy wchodzi w skład zespołu pałacowo-parkowo-folwarcznego położonego w środkowej części Dzietrzychowic (niem. Dittersbach) przy skrzyżowaniu dróg z Żagania do Zielonej Góry i ze Starego Żagania do Jabłonowa. Głównym elementem zespołu pozostaje pałac, z zachowanymi reliktami średniowiecznej wieży mieszkalnej oraz renesansowego dworu, którego bryła została ostatecznie ukształtowana w wyniku przebudowy z ok. 1900 r. Budynek, zwrócony fasadą ku wsch., oddzielony jest od położonego naprzeciw folwarku drogą wewnętrzną o przebiegu pn.-pd., prowadzącą od bramy po stronie pn. W linii pałacu, na pd. od niego, usytuowana jest dawna oficyna. Park o pow. 3,5 ha zajmuje zach. część zespołu. Jego pn. granicę wyznacza główna droga. Od zach. teren opiera się o drogę gruntową, przez którą sąsiaduje z naturalnymi zadrzewieniami, porastającymi brzegi strumienia, a na dalszym odcinku – o linię łąki i dawnego sadu. Stronę pd. zamyka droga gospodarcza, natomiast zach. – wspomniana wyżej droga wewnętrzna.
Dzietrzychowice zostały założone w 12201 r. i jeszcze w XIII w. jako właściciela tamtejszego folwarku wymieniono klasztor augustianów z Żagania. Majątki rycerskie – górny i dolny – są potwierdzone źródłowo dopiero ok. poł. XV w. Najstarszym znanym właścicielem folwarku górnego, w obrębie którego leży park, był Heinrich von Promnitz wymieniony w 1458 r.2 Do jego rodu dobra należały do 1705 r., kiedy to ostatnia dziedziczka, Maria Eleonore poślubiła Heinricha hr. Reuss von Plauen. Po śmierci ich syna, Heinricha IX, kolejnego właściciela majątku, jego spadkobiercy sprzedali posiadłość dotychczasowemu zarządcy – Georgowi Siegismundowi Neumannowi. Ok. 1800 r. przebudowano wcześniejszą renesansową siedzibę pochodzącą z 2 poł. XVI w. W rękach Neumannów dobra pozostały do 1894 r. Następnie, przez krótki okres często przechodziły z rąk do rąk. Inicjatorem kolejnej przebudowy pałacu, przeprowadzonej w 1900 r., był Heinrich Frahne. Nadbudowano wówczas piętro i dostawiono wieżyczkę. W 1906 r. majątek nabył Fryderyk Heimann, jego syn – Trosien3 posiadał Dzietrzychowice do 1945 r. Po II wojnie światowej folwark górny z pałacem należał do PGR. Obecnie są własnością prywatną. Pałac pozostaje nieużytkowany.
Najstarszym dokumentem potwierdzającym istnienie parku jest mapa topograficzna pochodząca z k. XIX w., jednak autorzy ewidencji parku wykonanej w 1978 r.4, wysuwają hipotezę o istnieniu wcześniejszego ogrodu ozdobnego, który mógł powstać jeszcze przed k. XVII w. Śladem po tym założeniu jest wyrównana kwatera, usytuowana na osi oficyny, przedzielona drogą obsadzoną później bukami i zaakcentowana bramą, oraz ponad 200-letnie dęby graniczne. W latach 70. XX w. na tym terenie znajdowały się resztki kamiennej ławy i rzeźb ogrodowych datowane na poł. XVIII w. oraz ruina romantycznej groty z 1 poł. XIX w. Potwierdzają one utrzymanie ozdobnego charakteru ogrodu przez kolejne lata. Na obszarze sąsiednim, położonym na osi pałacu i opadającym w kierunku pn., z k. XVIII w. założono park krajobrazowy, który powiększono, zapewne w 3 ćw. XIX w., o partie otaczające staw. Pomiędzy strumieniem a główną drogą znajdował się budynek – prawdopodobnie cieplarnia.
W składzie drzewostanu przeważają gatunki liściaste, głównie dęby szypułkowe (Quercus robur), lipy drobnolistne (Tilia cordata), klony pospolite (Acer platanoides), buki pospolite (Fagus sylvatica) oraz graby pospolite (Carpinus betulus), a na terenach pn., przy strumieniu – jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior) i olsze czarne (Alnus glutinosa). Z gatunków aklimatyzowanych występują tu kasztanowce białe (Aesculus hippocastanum) oraz robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia). Na wyróżnienie zasługuje rosnący przy stawie okazały buk pospolity odm. czerwonolistna (Fagus sylvatica ‘Atropurpurea’) oraz dąb szypułkowy odm. stożkowa (Quercus robur ‘Fastigiata’) przy elewacji ogrodowej pałacu. Drzewami o cechach pomników przyrody są 4 dęby szypułkowe w pd. partii parku. Podszyt, gęsto rozrośnięty pod okapem starodrzewia, tworzą krzewy bzu czarnego (Sambucus nigra) oraz podrosty drzew. Grupowo występują śnieguliczki białe (Symphoricarpos albus). Dno parku w jego środkowej części porasta bluszcz (Hedera helix), którego pędy oplatają także pnie wielu drzew.
Obecnie park jest ogólnie zaniedbany. Nastąpił nadmierny, niekontrolowany rozrost roślinności, jednocześnie pojawiły się ubytki w starodrzewiu. Wyraźnie zarysowują się nadal najstarsze nasadzenia przygraniczne. Wybujały samosiew zatarł w znacznym stopniu dawną kompozycję założenia do tego stopnia, że czytelna jest jedynie droga wzdłuż zach. granicy i wzdłuż stawu. Częściowo zachował się mur przy pn. granicy oraz fragment ogrodzenia od strony pd.
Poza pracami zabezpieczającymi pałac, pilnie należy przeprowadzić pielęgnację parku,a także odsłonić i zabezpieczyć pozostałości elementów małej architektury.