Gębice, park pałacowy

Park pałacowy wraz z kompleksem pozostałości dawnej rezydencji, zabudowy folwarcznej oraz popadającym w ruinę kościołem położony jest w pd.- wsch. części miejscowości Gębice (niem. Amtitz). Założenie zajmuje obszar o powierzchni 30 ha. Po zach. stronie parku ulokowany jest główny wjazd, prowadzący wybrukowaną drogą do kościoła, folwarku i dalej do rezydencji. Pn. granicę parku wytycza lokalna droga oraz zachowana część dawnego murowanego ogrodzenia wraz ze słupami bramnymi. Od zach. zaś – zabudowa wiejska i pola uprawne. Pd. ścianę zespołu stanowi drzewostan parkowy, rozciągający się aż po wieś Starosiedle. Natomiast wsch. granicę wyznaczają koryto rzeki Lubszy oraz teren szkółek leśnych i pól uprawnych. W skład założenia wchodzą kościół o metryce średniowiecznej, ulokowany na zach. skraju parku oraz położne dalej na wsch. ruiny pałacu wraz z kompleksem zabudowy folwarcznej, otoczone parkiem, będącym rozległą kompozycją krajobrazową, wykorzystującą naturalne elementy otaczającego środowiska, w tym rzekę Lubszę i jej dopływy.
Rezydencja wybudowana pierwotnie w formie budowli obronnej w XVI w., była wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana w XVII, XVIII i w 2 poł. XIX w. nadając jej charakter okazałej siedziby w stylu neorenesansowym. Najprawdopodobniej w XVIII w. rezydencję otoczono ogrodem regularnym, w stylu barokowym. W tym okresie powstały również barokowa brama – budynek przejazdowy, budynek przy bramie (datowany na 1724 r.) oraz budynek gospodarczy przy folwarku (stodoła). Natomiast kościół gruntownie przebudowano i powiększono w 1770 r. Przypuszczalnie ok. 1870 r. z inicjatywy Heinricha Schönaich-Carolath rezydencję gruntownie przebudowano i powiększono (dodano oficynę), przekształcając również jego otoczenie w park w stylu krajobrazowym, powiększając jego przestrzeń o okoliczne pola i lasy, sięgając aż majątku w Starosiedlu (niem. Starzeddel), który przeszedł w ręce rodu Schönaich- Carolath pod k. XIX w. Projektantem parku był E. Petzold, czołowy twórca ogrodów w ówczesnym okresie. Posiadłość pozostawała w rękach rodziny Schönaich-Carolath do końca II wojny światowej. Latem 1939 r. w majątku zlokalizowano obóz jeniecki Stalag III B Furstenburg – Filia Amtitz, który pół roku później przeniesiono na pola na zach. od wsi. Więziono w nim m.in. ojca Maksymiliana Maria Kolbe. Obóz zamknięto w 1943 r. W 1945 r. zabudowania spalono, później popadały one w ruinę. Założenie obecnie stanowi własność Skarbu Państwa.
Założenie parkowe charakteryzuje się swobodną kompozycją, nawiązującą do stylu krajobrazowego, na który składały się ogród ozdobny, park oraz przyległy krajobraz. Kompleks zabudowy folwarcznej założony na planie prostokąta, składał się z barokowej bramy przejazdowej z budynkiem strażnicy, stodoły i innych budynków gospodarczych. Od pn., wsch. i zach. graniczył z parkiem, od pd. – z polem uprawnym, przy którym stał kolejny budynek gospodarczy (zachowany do dziś). Na pn.-zach. od folwarku stała rezydencja wraz z oficyną. Ze wsi prowadziła do niego droga, przebiegająca przez barokowy budynek bramny. Kolejna prosta droga biegła do siedziby z pn.-zach., od kolejnej bramy wjazdowej. Ogród ozdobny – „pleasure ground”, z prostą siatką ścieżek, grupami drzew i krzewów, klombem przed rezydencją oraz stawem był zapewne pozostałością po wcześniejszym barokowym ogrodzie. Świadczą o tym zachowane elementy tj. strzyżone szpalery drzew, sieć drożna, które E. Petzold umiejętnie włączył w nowy projekt. „Pleasure ground” był też miejscem ekspozycji rzeźb ogrodowych i kamiennych waz. Wstawiano w nim rośliny kubłowe – palmy i agawy. Granice ogrodu ozdobnego wyznaczały: rzeka Lubsza od wsch., droga wiejska i zabudowa wsi od pn. i zach. oraz droga parkowa od pd. Ogród był nieodłączną częścią większego kompleksu parkowego i jego otoczenia, które stanowiły łąki z zadrzewieniami, rozciągające się wzdłuż obu odnóg rzeki Lubszy, pola uprawne należące do majątku oraz naturalne lasy sięgające kilkadziesiąt kilometrów na pn., wsch. i pd1. Komponowany krajobraz dochodził do majątku w Starosiedlu (gdzie przy tamtejszym pałacu istniał kolejny ogród ozdobny). Na pn. od rezydencji i ogrodu istniał drugi folwark oraz młyn, tartak i szkółka leśna. Na rzece Lubszy zachował się przypuszczalnie oryginalny mechanizm na jazie, z którego rozciąga się widok na otaczający krajobraz. Przy pn. granicy ogrodu istnieje natomiast część oryginalnego murowanego ogrodzenia oraz słupy drugiej bramy wjazdowej. W składzie gatunkowym drzewostanu dominują: dąb szypułkowy (Quercus robur), lipa drobnolistna (Tilia cordata), klon pospolity (Acer platanoides), olsza czarna (Alnus glutinosa), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), grab pospolity (Carpinus betulus). Starodrzew stanowią głównie lipy, dęby oraz graby. Podszyt tworzą samosiewy krzewów bzu czarnego (Sambucus nigra), śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus), ligustru pospolitego (Ligustrum vulgare), oraz młodsze samosiewy drzew. W zwartych partiach pod okapem starodrzewia występuje bluszcz pospolity (Hedera helix).
Park jest mocno porośnięty powojennym samosiewem drzew i krzewów. Nieczytelne są części składowe założenia ogrodowego – „pleasure ground” z otaczającym parkiem krajobrazowym, ich kompozycja, układ dróg oraz brak zachowanych budowli kompleksu dawnej rezydencji i zabudowy folwarcznej (istnieją wyłącznie fundamenty obiektów). Zachował się liczny starodrzew (drzewa o charakterze pomnikowym, szpaler grabowy – tworzący niegdyś kolisty salon ogrodowy), a także zewnętrzna linia zadrzewień sąsiadująca z polami i łąkami. Pozostał niezmieniony układ wodny w postaci stawu oraz rzeki Lubszy i jej odnóg. Krajobraz otaczający park nie uległ większym zmianom i dopełnia kompozycji założenia. Zachowała się ciągłość przestrzenna i widokowa pomiędzy założeniami w Gębicach i Starosiedlu. Na zach. od parku, w miejscu dawnego obozu Stalag III B, stanął pomnik pamięci ofiar tego miejsca. Prawdopodobnie wstępne oczyszczenie parku z gęstego samosiewu uczytelniłoby układ drogowy. Założenie wymaga rewaloryzacji.