We wczesnym średniowieczu przy ujściu rzeki Kłodawki do Warty powstała osada, będąca rzemieślniczo – handlowym ośrodkiem regionu położonego nad dolną Wartą. Dokument lokacyjny pochodzi z 1257 r. i nadany został przez margrabiów brandenburskich. Średniowieczne miasto założono na terenie posiadającym naturalne warunki obronne, stworzone przez wody obu rzek. Warunki topograficzne i hydrograficzne zdeterminowały kształt obwarowanego ośrodka o zarysie nieregularnej elipsy. Natomiast samo miasto posiadało regularne rozplanowanie, którego główną oś stanowiła obecna ul. Sikorskiego (trakt wschód – zachód). Budowa murów obronnych zakończona została w początkach XIV w. – obecnie zachowane we fragmencie.
W wiekach następnych powstały przedmieścia: Młyńskie (w kierunku zachodnim), Santockie (w kierunku wschodnim) i tzw. Nowe Miasto (w kierunku północnym). Z uwagi na wzrost gospodarczy i ludnościowy miasto silnie rozwinęło się w XIX w. i na początku XX w. Gorzów Wlkp. (niem. Landsberg an der Warthe) w wyniku działań wojennych w 1945 r. został w znacznej części zniszczony. W okresie powojennym dość mocno zatarto średniowieczne rozplanowanie, m. in. wskutek odejścia od pierwotnej linii zabudowy i układu działek siedliskowych. W tym czasie na terenie historycznego Starego Miasta powstały nowe budynki o architekturze modernistycznej i postmodernistycznej.
Budownictwo sakralne Gorzowa sięga swoimi początkami XIII w. W miejscu obecnej gotyckiej katedry istniał kościół romański. W średniowieczu Gorzów należał do diecezji kamieńskiej, z wyjątkiem lewobrzeżnej części miasta, która należała do diecezji poznańskiej. W okresie przedwojennym w Gorzowie znajdowało się: cztery kościoły protestanckie, jeden kościół katolicki, synagoga, kaplica katolicka, dwie kaplice protestanckie i kaplica cmentarna.
Do najważniejszych obiektów zabytkowych miasta zalicza się kościół katedralny p. w. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony pod koniec XIII w., powiększony o wieżę na początku XIV w. i o prezbiterium w XV w. Pierwotnie fara, od roku 1946 pełni funkcję katedry. Jest to trójnawowa pseudobazylika z dwuprzęsłowym prezbiterium i potężnym masywem wieżowym, który do dziś stanowi dominantę w panoramie miasta. Pomimo nowożytnych przekształceń obiekt zachował swój gotycki charakter.
Na zachowaną historyczną zabudowę Gorzowa Wlkp. składają się oprócz obiektów sakralnych także budynki użyteczności publicznej oraz różnego typu i wielkości kamienice, wille fabrykanckie – głównie o bogatym wystroju elewacji z końca XIX w. i początku XX w. Bardzo ciekawym przykładem XIX-wiecznej architektury miasta są kamienice zbudowane na tzw. Nowym Mieście, wśród których zachowało się wiele elementów secesyjnego wystroju. Niestety większość tych obiektów jest w bardzo złym stanie technicznym i wymagają natychmiastowych prac remontowo – konserwatorskich. Na krajobraz kulturowy miasta składają się także zachowane przykłady budownictwa przemysłowego. Nad brzegami Warty koncentrowały się niegdyś magazyny portowe. Większość z nich zlikwidowano w latach 50-tych XIX w. podczas budowy linii kolejowej Frankfurt nad Odrą – Królewiec. Cennym, zachowanym przykładem zabudowy nadbrzeży w Gorzowie Wlkp., jest szachulcowy spichlerz przy ul. Fabrycznej 1, tzw. „biały spichlerz”. Zbudowany został w latach 80-tych XVIII w. w miejscu zniwelowanej reduty tzw. „Krowiego Grodu”, jako własność miasta. W 1988 r. zaadaptowany został dla potrzeb ekspozycyjnych Muzeum Lubuskiego im. Jana Dekerta w Gorzowie Wlkp
