Gorzów Wlkp., park szpitalny przy ul. Walczaka 42

Założenie parkowo-szpitalne zlokalizowane jest na wsch. od centrum miasta Gorzowa Wlkp. (Landsberg/Warte) przy ulicy Walczaka 42.
W momencie budowy szpitala było to miejsce na skraju miasta, obecnie znajduje się w dzielnicy Górczyn. Początkowo zajmowało ono ok. 9 ha.
Inicjatorem budowy gorzowskiego szpitala był dr Zinn, dyrektor podobnego zakładu w Eberswalde. Opracowanie dokumentacji architektonicznej i technicznej nowoczesnego jak na tamte czasy szpitala, powierzono architektowi Pavelingowi ze środowiska berlińskiego.
Budowę rozpoczęto od gmachu dyrekcji, który gotowy był w 1887 r. Poza administracją ulokowano tu kaplice i bibliotekę. Otwarcie zespołu szpitalnego o nazwie „Provinzial Irrenanstalt” nastąpiło w 1888 r. Równolegle zaprojektowano założenie parkowe.
Koncepcja założenia parkowo-szpitalnego obejmuje kilka części o zróżnicowanej funkcji. Najciekawszą pod względem ukształtowania krajobrazu i doboru roślin jest część frontowa, przyległa do ulicy Walczaka, pełniąca rolę rekreacyjną i osłaniającą dalszą część parku.
Dalej na pn. wzniesiono budynki szpitalne. Pawilonowy charakter zabudowy, pozwalał na zaprojektowanie zieleni między budynkami. Nadano im rolę odrębnych skwerów, rozdzielonych prostopadle do siebie biegnącymi alejkami. Całość stanowiła teren zamknięty, obwiedziony murem, w odróżnieniu od parku wzdłuż ulicy, niedostępny dla osób postronnych. Na zach. obrzeżu umieszczone zostało ogrodnictwo dla potrzeb szpitala. W jego obrębie wybudowano dom dla ogrodnika i szklarnię. Do ogrodnictwa, dalej na zach., przylegał szpitalny folwark. W tej części parku zbudowano kaplicę – prosektorium.
Do zespołu szpitalnego zaliczyć należy oddalony o kilkaset metrów na wsch. cmentarz szpitalny. Dziś dawny cmentarz pełni role osiedlowego skweru.
W okresie międzywojennym teren szpitala powiększono o 4 ha, stawiając na nich 5 nowych budynków, zaprojektowanych w charakterze wcześniejszych pawilonów, w tym dwóch willi dla dyrektora i lekarza naczelnego. Dalsza rozbudowa trwała aż do lat 40. XX w. Ostatecznie zakład zajmował 27 ha2.
Całość zespołu szpitalnego wraz z terenami zieleni otoczona była ceglanym murem, w którym znajdowało się kilka wejść z metalowymi bramami. Dodatkowo mur rozdzielał ogród ozdobny od terenu zamkniętego, obejmującego pawilony szpitalne wraz ze skwerami. Główna brama od strony ulicy Walczaka (nieistniejąca) usytuowana została na osi budynku administracyjnego. Od bramy dojazd do budynku odbywał się podwójną aleją. Układ kompozycyjny frontowej części parku początkowo był symetryczny względem tej lipowej alei, która tworzyła oś prostopadłą do ulicy. Dla podkreślenia symetrii i reprezentacyjnej roli parku, po obu stronach posadzono drzewa. Na uwagę zasługują rosnące tu okazy tulipanowca amerykańskiego (Liliodendron tulipofera), pozostające najstarszymi okazami tego gatunku w mieście. Pozostałe ścieżki w tej części, w odróżnieniu od części zamkniętej parku, poprowadzono swobodnie.
Aleja prowadziła dalej do części zamkniętej parku, omijała budynki administracji i wiodła aż do granicy zakładu.
Od centralnej alei odchodziły prostopadle drogi dojazdowe do pawilonów. Skwery między pawilonami przecinają alejki boczne, służące pacjentom do rekreacji.
Po II wojnie światowej teren parku uległ pomniejszeniu, wskutek wycięcia wzdłuż ulicy Walczaka pasa drzew w celu budowy nowej linii tramwajowej. Rozebrano wtedy stylowe ogrodzenie i bramę główną, czym zakłócono pierwotną kompozycję parku.
Mimo tego park zachowany i utrzymany jest stosunkowo dobrze. W dobrej kondycji zachował się starodrzew, składając się między innymi z takich gatunków, jak: brzoza brodawkowata (Betula verrucosa), dąb bezszpółkowy (Quercus petraea), dąb szypułkowy (Quercus robur), buk pospolity (Fagus sylvatica) i buk pospolity (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), lipa drobnolistna (Tilia cordata) i lipa szerokolistna (Tilia plathyfyllos), klon
pospolity (Acer platanoides) i klon jawor (Acer pseudoplatanus), magnolia pośrednia (Magnolia x soulangeana), topola berlińska (Populus berolinensia), wiąz szypółkowy (Ulmus laelia) i wiąz górski (Ulmus glabra), robinia akacjowa (Robinia pseudoacaccia), wierzba płacząca (Salix alba ‘Pendula’) i żywotnik zachodni (Thuja occidentalis).
Pielęgnacja zieleni prowadzona jest powierzchownie i wymaga zaangażowania profesjonalnych ogrodników. Pilnego rozwiązania wymaga problem parkingu dla personelu i osób odwiedzających pacjentów. Pożądane jest także dosadzanie nowych drzew i krzewów ozdobnych.