Jabłonów, park dworski

Park dworski w Jabłonowie (niem. Schönbrunn) wchodzi w skład zespołu dworskoparkowo- folwarcznego położonego w środkowej części wsi, po pn. stronie drogi z Żagania do Zielonej Góry. Dominantę założenia stanowi dwór usytuowany przy pd. granicy i zwrócony fasadą w tym kierunku. Od wsch. przylega do niego prostokątny dziedziniec gospodarczy z zabudową dawnego folwarku. Jednym z budynków zamykających podwórze od zach. jest barokowa oficyna. Park założony na planie zbliżonym do litery L, rozciąga się na pn. i zach. od rezydencji. Zajmuje obszar 2 ha. W jego centralnej części znajduje się niewielki piętrowy budynek o ceglanych elewacjach – prawdopodobnie dawny dom ogrodnika. Nieopodal niego, przy zach. granicy wydzielono i ogrodzono niewielką działkę, na której zlokalizowano hydrofornię. Zach. granicę parku wyznacza przebiegająca przez wieś droga w kierunku Brzeźnicy, pd. – dawne ogrodzenie kamienno-ceglane, ciągnące się wzdłuż wspomnianej wyżej drogi głównej i, na dalszym fragmencie, wzdłuż lokalnej drogi gruntowej. Od wsch. park dochodzi do zabudowań gospodarczych, natomiast ze strony pn. opiera się na linii upraw. Na osi głównego wejścia do dworu znajduje się furtka, a nieco dalej na wsch. – brama wjazdowa. Drugi wjazd stanowi gruntowa droga, prowadząca do gospodarstwa od pn.
Najstarsze wzmianki dotyczące Jabłonowa (wtedy Sonburn) pochodzą z lat 1251- 1263. Od 1257 r.1 wieś była własnością augustianów. Jako pierwszy powstał tu folwark, przy którym pod k. XVII w. wzniesiono dwór. Z tego samego okresu pochodzi oficyna pełniąca pierwotnie funkcję kuchni, zachowana do dzisiaj. Za czasów opata Ignacego Felberga, w 1752 r., dwór przekształcono w rezydencję. Na pn.–zach. od niej, zapewne w tym samym okresie, rozpoczęto prace przy kształtowaniu ogrodu ozdobnego. Z chwilą kasacji
zakonu w 1810 r. majątek przeszedł na własność państwa pruskiego i do 1945 r. był dzierżawiony kolejnym urzędnikom królewskim. Inicjatorem dobudowy do dworu zach. skrzydła była, zarządzająca majątkiem w 2 poł. XIX w., rodzina von Sametzki. Po nich, do 1945 r. dzierżawa należała do Maxymiliana Kinitza. Po II wojnie światowej majątek został przekazany PGR. Część pomieszczeń we dworze przeznaczono na mieszkania, w pozostałych urządzono biura. Od 1993 r. gospodarstwo pozostawało w gestii AWRSP. Obecnie stanowi własność prywatną. W ostatnich latach dwór poddano remontowi, a w parku przeprowadzono prace porządkowe i pielęgnacyjne.
Układ przestrzenny dawnego zespołu oraz jego zasięg znany jest z mapy topograficznej pochodzącej z pocz. XX w. Widać na niej wyraźny podział na część gospodarczą i rezydencjonalną. Park zajmował teren o nieregularnym rozplanowaniu, ogrodzony ze wszystkich stron. Jego część położona za folwarkiem, ogrodzona była wzdłuż dróg prowadzących na pola pełnym kamiennym murem. Od frontu były to ceglane słupki ustawione na wysokiej kamiennej podmurówce z wypełnieniem z metalowych przęseł. Park łączył się z folwarkiem wąskim przejściem między dworem a oficyną. Głównymi elementami kompozycji były dwa klomby obwiedzione drogami zamykającymi się w owalu. Pierwszy z nich zakomponowano na osi domku ogrodnika – jedynego budynku ustawionego na obszarze parku – po jego pd. stronie. Drugi, nieco większy, przecięty kanałem płynącym w linii wsch.-zach., zajmował pn.-wsch. partię terenu. Połączono je prostymi ścieżkami spacerowymi. Odrębna droga doprowadzała od pd. pod zach. elewację wspomnianego budynku parkowego. Wąski pas terenu po zach. stronie parku, sięgający do drogi, był wykorzystywany jako ogród warzywny i sad.
Starodrzew, zgrupowany w pn. części parku, tworzą wyłącznie gatunki liściaste. Najliczniej zachowały się dęby szypułkowe (Quercus robur). Ich dopełnienie stanowią lipy drobnolistne (Tilia cordata), klony pospolite (Acer platanoides) i robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia). Przy kanale występują jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), topole białe (Populus alba) i olsze czarne (Alnus glutinosa). Pod ich okapem rozwija się bujnie podszyt, złożony z podrostów drzew oraz krzewów bzu czarnego (Sambucus nigra). Na wyróżnienie zasługuje dąb szypułkowy odm. stożkowa (Quercus robur ‘Fastigiata’), rosnący
przy narożniku dawnej obory oraz soliterowy dąb szypułkowy na środku trawnika. Jedynym czytelnym elementem historycznej kompozycji roślinnej jest fragment szpaleru dębowego, w zach. części parku, który dawniej wyznaczał granice między ogrodem ozdobnym a użytkowym. Wzdłuż ogrodzenia frontowego rosną w rzędzie cisy.
Do dziś przetrwały jedynie relikty parku. Układ dróg został zupełnie zatarty. Zlikwidowano fontannę. Większą część drzew wycięto, centralne miejsce zajmuje teraz obszerny trawnik. Przy dworze oraz przy szpalerze po stronie zach. założono ozdobne rabaty złożone z krzewów liściastych i iglastych oraz bylin.