Małomice, park pałacowy

Park pałacowy w Małomicach (niem. Mallmitz) położony jest w pn. części miasta. Jego granicę wyznacza od pn. bieg rzeki Bóbr, od pd. i wsch. zabudowania miasta. Strona zach. założenia graniczy z lasem. Przez teren parku przepływa ze wsch. na zach. odnoga Bobru, rzeka Młynówka. Park był częścią dużego założenia pałacowego. Jednak rezydencja nie zachowała się do naszych czasów.
Pałac zbudował Fabian Graf zu Dohna-Schlodien (1802-1871) w poł. XIX w. na miejscu spalonej rezydencji1. Na rysunku F.B. Wernera (1748-1752) widoczny jest barokowy pałac usytuowany na wsch. od kościoła. Pałac ze wszystkich stron otacza fosa. Na pn. i zach. od bocznego skrzydła rezydencji rozciąga się rozległy kwaterowy ogród. Całość założenia otacza mur. Tereny położone na pn. wsch. to głównie pola uprawne i sady. W głębi widoczny prawdopodobnie zwierzyniec. Werner zróżnicował w tym miejscu drzewa na iglaste i liściaste.
Pałac i park uległy przebudowie w 1872 r. przez potomka hr. zu Dohna-Schlodien – Fabiana. Twórcą projektu parku był E. Petzold. Wspominał on w swojej książce z 1890 r. o tym, że przygotował plany dla Małomic i częściowo je wykonał. Porównując projekt twórcy parku z mapą topograficzną z 1933 r. trzeba stwierdzić, że projekt został wiernie niemal w całości wykonany. Wyjątek stanowi rozległy staw przy samym pałacu. W projekcie w tym miejscu znajdują się łąki. Plan E. Petzolda oprócz nasadzeń projektowanych na istotnych fragmentach pokazuje również drzewa istniejące w czasie powstawania parku. Twórca przekształca w swojej koncepcji dawną aleję, prawdopodobnie lipową i włącza drzewa do nasadzeń swobodnych na głównej osi pałacu. Po porównaniu projektu E. Petzolda z mapami z pocz. XX w. i z mapą współczesną dochodzimy do wniosku, że mimo dużych przekształceń w otoczeniu pałacu, do czasów obecnych zachowała się barokowa oś kompozycyjna po zach. stronie dawnego pałacu oraz przebieg dróg w układzie patte d`oire (tzw. gęsia stopka)3. W obrębie granic miasta odnaleziono w terenie pomnikową aleję lipową, przebiegającą w linii jednej z trzech promieniście schodzących się dróg na osi dawnego pałacu oraz drugą drogę, na której tylko w części zachowały się drzewa. Ta sama sytuacja czytelna jest na mapie niemieckiej z 1921 i 1933. Taki układ dróg projektowany był zazwyczaj poza obrębem ogrodu ozdobnego, na terenie zwierzyńca. Główna oś przebiega obecnie przez środek jeziora, zajmującego miejsce niegdysiejszych łąk, a jej promieniste odnogi to ulica Lipowa, będąca reliktem dawnego ogrodu barokowego. W części środkowej znajduje się droga parkowa, prowadząca na ozdobne łąki.
Współcześnie zatarła się kompozycja parku na dużym obszarze w miejscu jeziora. Barokowy pałac został zniszczony w czasie II wojny światowej. Część miejska uległa rozbudowie, wchodząc na tereny założenia. Zachował się dawny kościółek i willa w parku. Najlepiej zachowane fragmenty parku położone są w części pn. wzdłuż rzeki Bóbr i Młynówki. W gęstym drzewostanie liściastym można odnaleźć wiele ciekawych form ozdobnych drzew rodzimych i drzew obcego pochodzenia. Na brzegach rzeki dynamicznie toczącej swe wody, rosną grupy choiny kanadyjskiej (Tsuga canadensis), wiązów (ulmus), (Tilia) lip, buków (Fagus), grabów (Carpinus) i cisów (Taxus). W pobliżu zachowanej willi majestatycznie rosną buki czerwone i platan klonolistny. Ich korony wystają ponad masyw drzew. Sprzyjające warunki siedliskowe i dostęp do wody powodują szybkie postepowanie sukcesji. Zatarciu uległy rozległe łaki i polany. Drzewa osiągnęły okazowe rozmiary, większość z nich pamięta czasy E. Petzolda. Rośliny wymagają pielęgnacji. Mimo to park ma charakter niezwykle malowniczy. W wodach jeziora odbija się całe otoczenie, a rzeka nadaje obrazom dynamiki. Założenie należy jak najszybciej zinwentaryzować i zrobić projekt rewaloryzacji, aby uchronić jego substancję zabytkową przed zapomnieniem.