Osiek, park pałacowy

Park pałacowy w Osieku (niem. Wutzig) o powierzchni 9 ha rozplanowany został po pd. stronie drogi wiejskiej prowadzącej do Jeziora Osiek, w ramach zespołu pałacowego. Po przeciwnej, pn. stronie drogi znajduje się odrębny dziedziniec gospodarczy z XIX-wieczną zabudową folwarczną. Od zach. do założenia bezpośrednio przylegał kościół, rozebrany w okresie powojennym. Od strony wjazdu pałac poprzedzał prostokątny dziedziniec reprezentacyjny, flankowany dwiema oficynami, z których zachowała się do dnia dzisiejszego pn.
Osiek to dawny ośrodek dóbr ziemskich o genezie średniowiecznej. Od k. XV do pocz. XVII w. tutejsze dobra należały do rodziny von Vorhauer. W 1608 r. istniały w Osieku trzy odrębne własności ziemskie. Rozdrobnienie tutejszych włości odnotowano również w 1644 r. W 1663 r. majątek znalazł się w posiadaniu rodu von Brand, którego przedstawiciele pozostawali właścicielami Osieka, a wraz z nim również pobliskiego Chomętowa do 1945 r. W 1691 r. Paul von Brand na zrębach wcześniejszej budowli wybudował pałac i założył barokowy ogród. W 1715 r. tutejsze dobra należały do Christiana von Brand, królewskiego szambelana oraz jego brata Ernsta Ludwiga i ich kuzynów. Od 1794 r. właścicielem Chomętowa i Osieka był Christian von Brand, a od 1813 r. Christian Carl Friedrich August von Brand. W 1878 r. Osiek wraz z Chomętowem podniesione zostały do rangi majoratu, a jego właściciel pułkownik Eusebius von Brand był członkiem Izby Panów. W tym też czasie przebudowano oraz rozbudowano pałac w stylu neoklasycystycznym, a także założono park krajobrazowy. Po 1945 r. majątek został znacjonalizowany. Obecnie pałac wraz z założeniem parkowym jest nieużytkowany i niszczeje.
Wraz z budową XVII-wiecznej rezydencji powstało barokowe założenie ogrodowe po pd. stronie pałacu, o układzie osiowym i symetrycznym. Ogród posiadał formę ozdobnego, prostokątnego parteru o kompozycji złożonej z roślinności niskiej, akcentowanej pojedynczymi drzewami. Obecnie w miejscu dawnego parteru ogrodowego znajduje się obszerna polana, która przechodzi w część zadrzewioną. Rozległy park krajobrazowy, rozciągający się od strony tarasu pałacowego, ukształtowany został na przełomie XVIII i XIX w. Jest on kompozycyjnie powiązany z architekturą pałacu. Główną oś kompozycji parkowej tworzy aleja grabowa, założona w poł. XIX w., ciągnąca się od pałacu do brzegu jeziora. Na pocz. XX w. teren pomiędzy aleją grabową a jeziorem zadrzewiono, nadając tej części parku charakter leśny. W obrębie dawnego założenia barokowego, drogi oraz ścieżki spacerowe tworzyły regularny i symetrycznym układ, który uległ całkowitemu zatarciu. Podstawowy system komunikacji w parku tworzą dwie drogi: aleja grabowa wytyczona na osi pałacu i droga wzdłuż brzegu jeziora. Obie drogi schodzą się w pd. krańcu założenia parkowego. Zasadnicza część założenia, zadrzewiona na pocz. XX w., zajmuje skarpę nachyloną w kierunku jeziora, bez wytyczonego układu dróg i przejść wewnątrz parku. Drzewostan parku tworzy zwarte układy i aleje wzdłuż głównych dróg spacerowych. Wiekowe drzewa występują w najstarszej, przypałacowej części założenia. Ich wiek można określić od 180 do 200 lat. Na pozostałym terenie starodrzew parku liczy przeciętnie od 120 do 140 lat, łącznie z aleją grabową w zach. części założenia.
Strukturę parku tworzą gatunki drzew liściastych z domieszką gatunków iglastych. Wiodący udział w drzewostanie parku1 posiadają następujące gatunki: lipa drobnolistna (Tilia cordata) i szerokolistna (Tilia platyphyllos), dąb szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus pertraea), buk pospolity (Fagus sylvatica), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), klon pospolity (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). W mniejszej ilości występuje grab pospolity (Carpinus betulus), wiąz górski (Ulmus glabra) i szypułkowy (Ulmus laevis) oraz kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanus). Spośród gatunków iglastych wyróżnić należy w szczególności świerk pospolity (Picea abies), sosnę pospolitą (Pinus sylvestris) i wejmutkę (Pinus strobus), daglezję zieloną (Pseudotsuga menziesii) oraz modrzew europejski (Larix decidua). Podmokłe nabrzeże jeziora porastają okazy olszy czarnej (Alnus glutinosa).
Układ przestrzenny parku zachował czytelną, historyczną formę, z głównymi elementami kompozycyjnymi założenia, takimi jak miejsce po dawnym ogrodzie barokowym, stanowiącym obecnie polanę widokową z główną osią kompozycyjną, aleja grabowa oraz główny układ dróg parkowych. Istotnie przekształcony został paradny dziedziniec dojazdowy do pałacu. W znacznym stopniu zubożeniu uległ starodrzew parku.
Całość założenia wymaga rewaloryzacji, w ramach której należy odtworzyć historyczny kontekst pałacu, odtworzyć układ dawnego ogrodu, przeprowadzić zabiegi pielęgnacyjne przy drzewostanie, a także uzupełnić nasadzenia drzew. Priorytetowym zadaniem jest konserwacja i restauracja pałacu.