Pszczew, park dworski

Zespół dworsko-parkowy w Pszczewie (niem. Betsche) położony jest w pd-zach. części miejscowości, na jej skraju, przy drodze z Międzyrzecza w kierunku na Międzychód. Po przeciwnej stronie drogi, przechodzącej obok zespołu dworskiego, znajdował się kościół ewangelicki, rozebrany w okresie powojennym. Park zajmuje tereny położone po zach. stronie dworu i dwóch dziedzińców gospodarczych. W obrębie zespołu można wyróżnić dziedziniec z dworem, zlokalizowany od strony wjazdu wsch., dwa dziedzińce po pn. i pd. stronie rezydencji, z historycznymi budynkami folwarcznymi oraz park wraz z grodziskiem wczesnośredniowiecznym, przechodzący w dalszej części w park o charakterze leśnym, zamykający założenie od pd. Od wsch. do parku przylega sad i łąka z pastwiskiem, natomiast po stronie pn. zespół dworski graniczy z zabudową mieszkalną, związaną dawniej z majątkiem. Wejście do parku prowadziło od strony pd. skrzydła dworu, dalej jako główna droga przechodząca przez środek założenia w kierunku pd.-zach.
Pszczew wykształcił się z osady z okresu wczesnego średniowiecza, położonej przy przesmyku między jeziorami Mielno i Miejskim. Grodzisko z tego okresu znajduje się też na terenie parku dworskiego. Pszczew stanowił własność biskupów poznańskich, będąc od XV w. siedzibą archidiakonatu. Stąd też w zach. części miejscowości założono folwark wraz z dworem. W 1795 r. po III rozbiorze Rzeczypospolitej skonfiskowano majątek biskupi i przekazano go księciu Hohenloche-Jugelfingen, który odsprzedał dobra baronowi Hiller Gartringen. Od 1859 r. do czasu II wojny światowej pozostawał własnością rodziny Zu Dohna, której przedstawiciele wybudowali neoklasycystyczny dwór, stanowiący centralny element założenia rezydencjonalnego. Po 1945 r. majątek został znacjonalizowany. Obecnie założenie dworsko-parkowe stanowi własność prywatną.
Park ukształtowany został w 2 poł. XIX w. w typie krajobrazowym, przypuszczalnie na bazie wcześniejszego założenia z k. XVIII w. Dwór poprzedza paradny dziedziniec z drogą dojazdową, gdzie pierwotnie znajdował się kolisty gazon, obecnie zastąpiony różaną rabatą pośrodku zadarnionego placu. Przy elewacji ogrodowej z tarasem wyjściowym wyeksponowana jest niewielka polana, otwierająca się na park. W kompozycji parku wyróżnia się wzniesienie grodziska wczesnośredniowiecznego, położonego na pn. skraju parku, stanowiącego swego rodzaju punkt widokowy. W kierunku pd.-zach. od grodziska, rozpościera się łąka parkowa, otoczona masywami zwartego starego drzewostanu. W części pd. założenie przechodzi w park o charakterze lasu mieszanego, wyznaczając tym samym pd.-zach. granicę założenia. Zespół uzupełniają tereny dawnego sadu dworskiego i łąka wraz z pastwiskiem, zlokalizowane we wsch. części założenia. Obszar parku jest dostępny ze wszystkich stron.
Strukturę drzewostanu parku tworzą głównie gatunki liściaste, wśród których najliczniej występują robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), dąb szypułkowy (Quercus robur), buk pospolity (Fagus sylvatica), lipa drobnolistna (Tilia cordata) i szerokolistna (Tilia platyphyllos), klon zwyczajny (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), oraz kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum). W składzie parku leśnego dominują takie gatunki drzew, jak dąb szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus petraea), buk pospolity (Fagus sylvatica), klon pospolity (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), brzoza brodawkowata (Betula pendula) oraz okazy drzew iglastych sosny pospolitej (Pinus sylvestris), modrzewia europejskiego (Larix decidua) oraz świerka pospolitego (Picea abies). Zachowany starodrzew liczy od 170 do 190 lat.
Zasadniczy układ przestrzenno-kompozycyjny założenia parkowego, nie uległ większym przekształceniom. Dziedziniec przed dworem po zmianie kompozycji zatracił swój paradny i reprezentacyjny charakter, który należałoby odtworzyć. Nie zachowało się też ogrodzenie parku, które rozebrano. Ponadto przez park przechodzi napowietrzna linia energetyczna, która dewaloryzuje kompozycję założenia i powinna zostać usunięta. Park wymaga rewaloryzacji i zabiegów pielęgnacyjnych przy drzewostanie wraz z odtworzeniem nasadzeń alejowych oraz szpalerów. Wskazane jest również wykonanie nowego ogrodzenia parku oraz przywrócenie pełnej funkcji sadu oraz ogrodu użytkowego.