Siedlisko, park zamkowy

Zamek w Siedlisku (niem. Carolath) znajduje się w środkowej części miejscowości, przy drodze wojewódzkiej nr 321. Zespół budowli wzniesiono na prawym brzegu skarpy odrzańskiej, a jego obszar wyznaczają fortyfikacje. Ogrody zamkowe wraz ze skarpą odrzańską, zajmują powierzchnię 5,1 ha. Wjazd na dziedziniec pałacowy znajduje się od strony wsch. i poprzedza go okazały budynek bramny. Na pd. dziedzińcu pałacowym zachował się relikt danej fontanny.
Na miejscu drewnianego dworku myśliwskiego, Frantz von Rechenberg, w latach 1540-1548 wzniósł murowany dom mieszkalny. Najstarsze informacje o siedliskich ogrodach, dotyczą winnic, które opisywane były wraz folwarkiem już w 1554r. W latach 1598-1618, nastąpiła przebudowa zamku, który zyskał cechy stylu renesansowego. Fundatorem prac był Georg von Schönaich, a pracami kierował Melchior Deckhard z Legnicy. W tym czasie wybudowano budynek bramny, wkomponowany w bastionowy system fortyfikacji, wg planów Walentego Säbischa z Wrocławia, kaplicę zamkową i ogród ozdobny. W latach 1612-1614 zamek w Siedlisku zyskał nowe umocnienia. Prawdopodobne jest, że ich forma częściowo wynikała z faktu istnienia tu już wówczas ogrodu ozdobnego, znajdującego się w pd.-zach. bastionie. Przed 1634 r. zgromadzone bogactwo gatunków i odmian roślin przyćmiewało „ogrody Albinosa i Adonisa”. Ogród powstał jako dowód na kolekcjonerskie zainteresowania jego właścicieli, roślinami. Po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej w XVIII w., zamek ponownie przybudowano. Prace zlecił Hans Carl. Wzniesiono wówczas dwa nowe skrzydła zamkowe: zach. i pn. oraz przebudowano wnętrza. Dawna sala kolumnowa zyskała miano ogrodowej, a przy pd.-wsch. bastionie, założono nowe zamkowe ogrody. W 3. ćw. XVIII w. zbudowano nowy most przed budynkiem bramnym, stanowiący główne wejście do zamku. Plany tej przebudowy opracowywało kilku architektów, jednak prawdopodobne jest, że ogród projektował malarz i architekt Johann Jacob Wagner ze Wschowy. W tym czasie powstała również oranżeria. Widok zamkowych ogrodów z ok. poł. XVII w., znany jest z ilustracji F.B. Wernera. Pokazują one ogólny widok zamku z ogrodami. Ich kompozycja była regularna, czyli oparta o figury geometryczne. Ogród przylegał do elewacji pd. i wsch. zamku, a od strony fortyfikacji okolony był szpalerem drzew.
Za panowania księcia Heinricha Carla Wilhelma von Schönaich, nastąpiły kolejne prace w otoczeniu zamku. Swój udział miał w tym, także słynny architekt K.F. Schinkel, który w 1866 r. zaprojektował kryte przejście między skrzydłem wsch., a bastionem pd.-wsch. Przeszklony, górą pasaż prawdopodobnie mieścił ogród zimowy. Na zamkowym tarasie, kosztem częściowej likwidacji fortyfikacji, założono park. Przy pd. elewacji pozostawiono część ogrodu barokowego, którego charakterystycznymi elementami również dziś są grabowe szpalery i relikt fontanny. Ogród ten dawniej dekorowany był donicami z drzewkami pomarańczowymi. W dalszej części tego ogrodu znajdowały się trawniki, klomby z drzewa i kwietnikami, połączone swobodnie poprowadzonymi drogami. Na zach. brzegu parku stały oranżerie oraz inne budynki związane z ogrodami.
W 1834 r. wg projektu Jacoba Heinricha Rehder, nadwornego ogrodnika Hermann von Pückler-Muskau, rozpoczęto budowę „małego ogrodu”. Pracami kierował, utalentowany E. Petzold, najzdolniejszy uczeń Pücklera, dla którego było to pierwsze samodzielnie wykonywane zadanie po ukończeniu szkoły w 1834 r. Lokalizacja realizowanego ogrodu nie jest znana.
Opodal zamku w winnicy na wzgórzu Adelajdy wybudowano wieżę widokową. Była to piętrowa budowla, z której można było podziwiać rozległa panoramę. Data powstania obiektu nie jest znana, ale przypuszcza się, że w jej powstaniu miał swój udział K.F. Schinkel. Drugą znaną romantyczną budowlą (również niezachowanym) był mały domek, usytuowany wśród zieleni na brzegiem Odry, przy drodze prowadzącej z zamku do Bytomia. Zwano go „cottage” lub domkiem szwajcarskim11. Służył do odpoczynku podczas dłuższych spacerów lub jako miejsce odosobnienia. Wybudowany został przed 1844 r. Widok ogrodów od strony Odry, z 2 poł. XIX w. znany jest z ryciny A. Dunkera.
Wybiegając poza obszar ogrodów zamkowych w kierunku Borowca, natrafimy na dawny zwierzyniec. Na mapie topograficznej z 1933 r. uwagę zwracają budynki z wygrodzonymi poletkami, usytuowane wzdłuż głównej drogi prowadzącej z Siedliska. Przypuszczalnie mogły być to zagrody dla zwierząt łownych lub menażeria. Przy projektowaniu tego obszaru udział brał P.J. Lenné, który w 1832 r. w notatkach przesłanych do starszego łowczego książąt von Carolath wskazywał jak powiększyć bażantarnię. Natomiast w 1834 r. pisał, że w zwierzyńcu zamiast, planowanej bażanciarni, starszy łowczy powinien założyć plantację użytkową.
Znacznie dalej w lesie na pn.-wsch. od zwierzyńca znajdował się pałacyk myśliwski zwany Heinrichlust. Wybudowanych przez księcia Heinricha von Schöneich przed 1844 r. Dziś miejsce to znane jest pod nazwą „spalona leśniczówka” i znajduje się na zachód od Tarnowa Jeziernego. Było to ulubione miejsce poety Emanuela Geibla, gdy po śmierci żony szukał ukojenia w siedliskiej posiadłości. Na jego cześć drogę wiodącą do budynku, nazwano jego imieniem.
W 3. ćw. na zlecenie księcia Carla von Schönaich, zamek przebudowano w duchu neorenesansowym, pracami kierował Carl Ludecke. Wygląd zamku oraz jego ogrodów z pocz. XX w., pozwalają sądzić, że park zamkowy nie uległ zmianom. Charakterystyczną częścią parku nadal była regularna część parku przy ogrodowej elewacji ogrodu, budynek pałacu w znacznej części był obrośnięty pnączami, najważniejsze części ogrodu dekorowane były kwietnikami. Podobno skarpę zamkową porastały słynne nie tylko w Siedlisku lilaki (Syringa sp.), zwane popularnie – bzami.
W 1945 r. w wyniku działań wojennych spłonęła część zamku, ocalały skrzydło wsch. z kaplicą i budynek bramny. Od 2003 r. zamek jest własnością prywatną.
Do dziś między ruinami zamku znajdują się ciekawe i rzadkie drzewa. W 1978 r. opracowano inwentaryzację drzew, obejmującą tereny ogrodów zamkowych oraz skarpy odrzańskiej. Wynika z niej, że znajdowało się tam 187 drzew, ilościowo dominowały grab pospolity (Carpinus betulus), lipa drobnolistna (Tilia cordata) oraz klon pospolity (Acer platanoides). Wśród drzewostanu parku znalazły się także klon polny (Acer campestre), glediczja trójcierniowa (Gleditsia triacanthos), magnolia (Magnolia sp.), cyprysik nutkajski (Chamaecyparis nootkatensis), żywotnik zachodni (Thuja occidentalis) i kłęk kanadyjski (Gymnocladus dioicus).
Poza wnętrzem ogrodowym przy ogrodowej elewacji zamku, układ parku jest nieczytelny. Obecnie trwają przygotowania do podjęcia prac remontowych pałacu i ogrodu.