Sucha Dolna, park pałacowy

Sucha Dolna jest niewielką wsią (niem. Zauche / Nieder Zauche) położoną na wsch. od Szprotawy (8 km), usytuowaną przy lokalnej drodze do Niegosławic. Założenie pałacowo-parkowo-folwarczne znajduje się w centrum miejscowości, po pn. stronie drogi. Dominantą założenia jest XVII-w. pałac, centralnie usytuowany pomiędzy folwarkiem (front pałacu w kierunku zach.) i parkiem (w kierunku wsch.). Założony w 1 poł. XIX w. folwark tworzą budynki gospodarcze zamykające prostokątne podwórze, którego wsch. bok ogranicza pałac. Między budynkami po pn., pd. i zach. stronie podwórza rozmieszczono bramy wjazdowe. W parku założonym na powierzchni 3 ha znajduje się staw (powierzchnia 0,05 ha) z wzgórkiem widokowym. Założenie od pn. i wsch. otaczają pola uprawne, natomiast od strony zach. graniczy ono z zabudową wsi.
Jako właścicieli majątku w Suchej Dolnej do 1680 r. wymienia się rodzinę von Kittlitz. Następnie od 1681 r. (inskrypcja na tablicy erekcyjnej wmurowanej w ścianę sieni pałacu) do lat 80. XIX w. majątek stanowił własność rodziny von Eckartsberg, a pierwszym właścicielem był Christian Heinrich von Eckartsberg. Po śmierci ostatniego męskiego potomka rodu majątek przeszedł na współwłasność dwóch sióstr Melanii von Klitzing, (od 1880 r. żona Wilhelma von Klitzing) i Olgi von Eckartsberg. Jako dzierżawcę majątku w tym czasie wymienia się także Gottholda Bothe. W 1884 r. Olga von Eckartsberg wstąpiła w związek małżeński z Henningiem von Klitzing, młodszym bratem Wilhelma, który od 1891 r. był jedynym właścicielem majątku. W przeciągu kilku lat zwiększył powierzchnię dóbr z 580 ha do 770 ha. Majątek zarządzany przez Henninga osiągnął największe rozmiary na krótko przed jego śmiercią. W 1926 r., dobra zajmowały pow. 780 ha. Po jego śmierci Sucha Dolna pozostała w rękach pierworodnego syna Hansa Henninga aż do końca II wojny światowej. Po wojnie majątek został przejęty przez Skarb Państwa. W latach 70. XX w. gospodarstwo było częścią Stacji Hodowli Roślin, z siedzibą w Pasterzowicach. Do 1994 r. pałac wykorzystywano jako magazyn, następnie nieruchomość została sprzedana osobie prywatnej. Rozpoczęty przez prywatnego inwestora w 2005 r. remont budynku nie został zakończony do dziś.
Park pałacowy w Suchej Dolnej został ostatecznie ukształtowany w XIX w. W źródłach brakuje informacji na temat architekta oraz ogrodnika założenia. Park zaprojektowano na planie kształtem zbliżonym do trapezu, wykorzystując naturalne ukształtowanie terenu. Jedyne ogrodzenie parku stanowiły wysokie drzewa. Na jego teren prowadziło wejście przez pd. bramę dostępną z głównej drogi bezpośrednio do parku. Pierwsza faza przekształceń parku przypada na pocz. XIX w. Za pałacem od strony wsch. założono regularny ogród na planie prostokąta zamkniętego półkoliście w kierunku wsch. Na terenie ogrodu znajdowały się umieszczone na postumentach rzeźby. Zakończenie ogrodu okalały dęby szypułkowe (Quercus robur). Przebudowy pałacu (2 poł. XIX w.) wpłynęły na powiększenie założenia. Regularny ogród zastąpiono polaną, którą od pn., pd. i wsch. otaczał park krajobrazowy o charakterze romantycznym i swobodnym układzie kompozycji. Nieregularne ścieżki podzieliły powierzchnie parku na kilka mniejszych polan, które otaczały grupy drzew. Romantyczny charakter części krajobrazowej założenia kształtowały m.in. staw o krętej linii brzegowej, wijące się ścieżki oraz altana usytuowana w pn. narożniku parku. W tym czasie do drzewostanu parkowego wprowadzono gatunki liściaste, takie jak: klon zwyczajny (Acer platanoides), buk zwyczajny (Fagus sylvatica), lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos). Z gatunków iglastych zastosowano: świerk pospolity (Picea abies). Pojawiają się także introdukowane gatunki drzew: dąb czerwony (Quercus rubra) oraz świerk kłujący (Picea pungens). Większość tych drzew umieszczono przy granicach parku, ponieważ miały one tworzyć naturalne ogrodzenie. Inne sadzono w niewielkich grupach otaczających parkowe polany. Drzewostan, którego wiek nie przekroczył 100 lat wyznacza trzecią fazę przekształceń (1 poł. XX w.). Drzewostan został urozmaicony o gatunki tj.: kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), wierzba biała (Salix alba), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), olsza czarna (Alnus glutinosa), grab pospolity (Carpinus betulus), klon jawor (Acer pseudoplatanus), głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata) i sosna wejmutka (Pinus strobus). W latach 70.-90. XX w. z terenu założenia wycięto wszystkie świerki pospolite (22 szt., co można stwierdzić porównując stan obecny z ewidencją wykonaną w 1977 r.). Podczas inwentaryzacji w 2006 r. (wykonana przez aut.) na terenie parku oznaczono jedną sosnę wejmutkę (Pinus strobus). W pn.-zach. części parku wprowadzono ścieżkę, która prowadziła do pasieki. Pd. granicę parku odgrodzono od drogi płotem, zamykając główny wjazd na jego teren. Nie zachowały się elementy architektury ogrodowej. Po altanie usytuowanej w pn. narożniku parku pozostały kamienne słupy.
Polana parkowa usytuowana za pałacem porośnięta młodymi drzewami. Zakończenie polany w kierunku wsch. akcentuje starodrzew dębowy o obwodach od 440-570 cm. W składzie gatunkowym drzewostanu dominują klony, dęby i lipy. Podszyt tworzą krzewy bzu czarnego (Sambucus nigra) i śnieguliczki białej (Symphoricarpos albus). Ogólny stan zdrowotny drzew jest przeciętny. Występują drzewa z częściowo obumarłymi koronami, dziuplami, pęknięciami mrozowymi oraz ubytkami kory.
Zabytkowy park w Suchej Dolnej zachował się w historycznych granicach. W założeniu pozostał swobodny, czytelny układ kompozycji. Zachował się częściowo zniekształcony układ ścieżek. W wyniku braku pielęgnacji na terenie całego parku znajdują się samosiewy drzew liściastych. Obecnie całość założenia, jako nieruchomość nie użytkowana, popada w ruinę. Nieremontowane budynki gospodarcze są regularnie dewastowane i ulegają niszczącym wpływom warunków atmosferycznych. W 2007 r. przeprowadzono ostatnie prace pielęgnacyjne na terenie parku. Polegały one na wycięciu samosiewów w pd.–wsch. części. Założenie pałacowo-parkowo-folwarczne w Suchej Dolnej wymaga podjęcia prac remontowych i rewaloryzacyjnych.