Trzebule. park pałacowy

Zespół pałacowo-parkowy zlokalizowany jest w pd. części wsi Trzebule (niem. Treppeln). Założenie obejmuje neoklasycystyczny pałac, usytuowany w zach. partii parku, a także budynki gospodarcze, zamykające prostokątny dziedziniec, położone na wsch. od rezydencji. Park krajobrazowy wraz z dwoma stawami i ciekiem wodnym rozciąga się na pd. od pałacu, zajmując powierzchnię ok. 4,8 ha. Zach. granica założenia przebiega wzdłuż drogi wiodącej do Kosierza oraz ulokowanej przy niej zabudowy wiejskiej. Od pd. i wsch. park otaczają pola. Natomiast pn. granicę wyznaczają dawne zabudowania gospodarcze wraz z podwórzem. W pn.-zach. narożniku zespołu znajduje się główny wjazd na teren posiadłości. Droga wjazdowa przebiega po pn. stronie rezydencji, kierując się w stronę podwórza folwarcznego.
Trzebule pierwszy raz wzmiankowane były w XV w. Od 1500 r. wieś stanowiła majątek ziemski rodziny von Bornsdorf, a następnie rodu von Knobeldorf. Brak jest danych dotyczących okresu powstania pierwotnego założenia parkowego oraz budowy rezydencji i jej kolejnych etapów przebudowy. W 3. ćw. XIX w. z inicjatywy rodu Żychlińskich wzniesiono pałac, na zrębach starszej budowli, której relikty zachowały się w piwnicach rezydencji. Według informacji zawartych na mapie topograficznej wydanej w 1901 r. można stwierdzić, że założenie parkowe miało formę kompozycji krajobrazowej oraz wyraźnie łączyło się wówczas z otaczającym park krajobrazem otwartym. Po II wojnie światowej majątek był użytkowany przez PGR, a pałac był zamieszkiwany przez rodziny pracowników PGR aż do 1972 r. Natomiast przez kolejnych dziewięć lat obiekt był nieużytkowany i uległ zdewastowaniu. Większość cennych elementów wyposażenia wnętrz wykradziono. Po 1981 r. budynek został zaadaptowany ponownie na cele mieszkaniowe. Wówczas wykonano niezbędne prace zabezpieczające oraz wyremontowano dach i stropy obiektu. Pałac od kilkunastu lat jest opuszczony i popada w ruinę. W latach 2009-2011 oczyszczono i wzmocniono brzegi cieku wodnego. Założenie stanowi własność prywatną i Skarbu Państwa.
Park pałacowy charakteryzuje się swobodną kompozycją nawiązującą do stylu krajobrazowego. Po wsch. stronie rezydencji istniało ogrodzenie oddzielające folwark od parku. Główna oś widokowa przebiegająca na linii wsch. – zach. pierwotnie wiodła od bramy we wsch. części zabudowań gospodarczych, poprzez dziedziniec folwarczny do pałacu i dalej prowadziła w kierunku stawu, znajdującego się na zach. od rezydencji. We wsch. części założenia za zabudowaniami gospodarczymi i lokalną drogą znajdował się drugi staw ukształtowany na cieku wodnym, przepływającym naturalnym korytem przez teren parku. Gęsta sieć dróg prowadzona była łagodną linią, łącząc najważniejsze elementy założenia – pałac, dwa stawy i ciek wodny z otaczającym krajobrazem. Starodrzew wyznaczający dawny układ kompozycyjny parku zachował się w formie wielogatunkowego, choć krótkiego pasma rosnącego wzdłuż dawnej alei spacerowej, prowadzącej po wsch. stronie pałacu w kierunku pd. Występują tu ok. 130-letnie lipy drobnolistne (Tilia cordata) oraz ponad 100-letnie graby pospolite (Carpinus betulus) i wiązy szypułkowe (Ulmus laevis). W pd. części parku wzdłuż ścieżki prowadzącej do wzniesienia, będącego niegdyś piwnicą dworską zachowała się aleja w postaci ok. 130-letnich lip drobnolistnych. W pd.-wsch. części parku wzdłuż drogi prowadzącej do kompleksu leśnego, występuje cenny kompozycyjnie szpaler ok. 180-letnich dębów szypułkowych (Quercus robur), wiążące przestrzeń parkową z drzewostanem istniejącym w krajobrazie otwartym. W pd. części parku znajdował się sad, który uległ całkowitej degradacji. Wartościowe pod względem dendrologicznym są 130-letni buk zwyczajny odm. czerwonolistnej (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’), rosnący po pd. stronie pałacu oraz ok. 100-letnie okazy: sosny wejmutki (Pinus strobus), dębu szypułkowego odm. stożkowej (Quercus robur ‘Fastigiata’) oraz klonu srebrzystego (Acer saccharinum) występujące w zwartym zadrzewieniu po pn. stronie cieku wodnego. Niemal całą powierzchnię parku porasta ok. 50-letni drzewostan, pochodzący z samosiewu lub odrostów korzeniowych drzew. W parku dominującymi gatunkami są olsza czarna (Alnus glutinosa) oraz grab pospolity z domieszką punktowo występujących jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior), klonów pospolitych (Acer platanoides), robinii akacjowych (Robinia pseudoacacia) oraz lip drobnolistnych i dębów szypułkowych. Podszyt pod okapem starodrzewia został w zupełności zarośnięty przez bez czarny (Sambucus nigra) oraz samosiewy drzew.
Założenie parkowe ulega postępującej degradacji, w dużym stopniu straciło swoje walory kompozycyjne. Granice parku z pocz. XX w. zostały w nieznacznym stopniu zmienione. Powiązania widokowe rezydencji z zabudową gospodarczą zachowały się w niezmienionej formie. Opuszczony pałac oraz budynki gospodarcze popadają w ruinę. Teren parku wraz z rezydencją oddzielony był od części gospodarczej ogrodzeniem, które jednak nie przetrwało do dnia dzisiejszego. Sieć komunikacyjna uległa zatarciu, wskutek braku bieżącej konserwacji oraz zniszczeniu mostków przerzuconych dawniej przez ciek wodny. Nastąpił niekontrolowany rozrost roślinności, który niweczy pierwotną kompozycję założenia. Oba stawy ulegają stopniowemu zanieczyszczeniu i zarastaniu roślinnością szuwarową i samosiewami drzew i krzewów. Całe założenie wymaga rewaloryzacji.