Była jednym z miast księstwa głogowsko – żagańskiego. Za sprawą prosperującego sukiennictwa i winiarstwa od XVI wieku datuje się terytorialny rozwój miasta. U progu okresu industrializacji miała wśród miast śląskich najwięcej przedmieść po Wrocławiu i zajmowała przestrzeń wielokrotnie większą od założenia lokacyjnego. Początek miastu dała osada targowa, położona na terenie określonym dzisiejszymi ulicami Matejki, Podgórną i Kupiecką. Pod koniec XII wieku była już znaczącym ośrodkiem posiadającym kościół św. Jana. W następnym stuleciu, zgodnie ze śląskim programem porządkowania miast przeniesiona została na nowe miejsce i otrzymała regularne rozplanowanie z dużym placem pośrodku. Poglądy odnośnie czasu przeprowadzenia lokacji Zielonej Góry są rozbieżne. Istnieją przesłanki wskazujące, że stało się to około roku 1222.
Zieloną Górę ominęły szczęśliwie zniszczenia ostatniej wojny. Dzięki temu, że w 1950 roku została stolicą województwa nie dotknęły jej także obserwowane w innych miastach masowe wyburzania domów, na których remonty zabrakło pieniędzy, stare miasto przetrwało więc bez ubytków i wyrw w formie. Jest ono jednym z nielicznych w regionie, które zachowały urbanistyczny ład i porządek. Przetrwałe z czasów średniowiecza, obrosłe enklawami późniejszych przedmieść rozplanowanie oraz zróżnicowana formą i detalami zabudowa tworzą harmonijny układ przestrzenny o niemałych wartościach zabytkowych. Poza dużym zespołem kamienic, reprezentujących różne style od baroku po eklektyzm i secesję, o architektonicznym obrazie miasta decydują kościoły – gotycki św. Jadwigi i szachulcowy z okresu baroku Matki Boskiej Częstochowskiej – dawny zbór ewangelicki, a także klasycystyczny w obecnej formie ratusz i gotycka wieża Głodowa, związana dawnej z systemem miejskich obwarowań.
Do niedawna uważano, za literaturą niemiecką, że Zielona Góra do XVII wieku zbudowana była z drewna. Nawet ratusz miał być drewniany a murowany tylko kościół parafialny św. Jadwigi. W ostatnich latach badania wykazały, że jest to pogląd fałszywy. Okazało się, że wzniesiony w XV wieku ratusz od początku był murowany z cegły. Odnaleziono również relikty XV – wiecznych gotyckich kamienic w zabudowie przyrynkowej.
