Żubrów, park pałacowy

Założenie pałacowo-parkowe w Żubrowie (niem. Herzogswalde) zlokalizowane jest po pd. stronie drogi wiejskiej. Wzdłuż drogi przez wieś, stanowiącej dojazd do majątku, zachowała się aleja lip i kasztanowców, powiązana w sensie kompozycyjnym z założeniem rezydencjonalnym. Wjazd do pałacu prowadzi przez bramę i dalej drogą dojazdową przez czworoboczny dziedziniec, pierwotnie obsadzoną aleją lipową. Pałac posadowiony pomiędzy zabudowaniami folwarcznymi i parkiem, zamyka dziedziniec gospodarczy od strony pd. Budynek pałacowy poprzedzał pierwotnie półokrągły gazon przy podjeździe od strony dziedzińca.
Żubrów został po raz pierwszy wzmiankowany w 1461 r., choć musiał istnieć znacznie wcześniej. W latach 1477-1731 miejscowość należała do rodu von Waldow. W XVIII w. i XIX w. byli tutaj też właściciele z rodu von Schöning, a następnie Schmetau, Leese i Rosentiel. Zachowany do dnia dzisiejszego pałac zbudowany został prawdopodobnie w latach 1698-1714 w stylu barokowym. Kolejne przebudowy miały miejsce w latach 60. i 70. XVIII w., ok. 1850 r. i następnie w 1880 r. jednocześnie dokonywano zmiany kompozycji założenia parkowego. Po II wojnie światowej założenie pałacowo-parkowe wraz z folwarkiem zostało znacjonalizowane. Obecnie należy do prywatnego właściciela. Pałac z parkiem nie jest użytkowany. Po zach. stronie pałacu usytuowany był niewielki ogród, ogrodzony fragmentem kamiennego muru z odcinkowo zwieńczonym wejściem do parku. Po wsch. stronie pałacu znajdował się rozległy ogród warzywny i sad.
Zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem w Żubrowie zajmuje teren o powierzchni ok. 6,8 ha. Park założony na pocz. XIX w., w typie krajobrazowym o swobodnym układzie przestrzennym, zajmuje on pd. część zespołu. Z pozostałych stron park jest nieogrodzony, otoczony gęstym szpalerem drzew. Na osi widokowej od strony elewacji ogrodowej pałacu, wychodzącej na park, rozciąga się polana ze stawem. W jej otoczeniu rośnie masyw zwartego starodrzewia, stanowiącego zasadniczą część założenia parkowego. Teren parku poprzecznie przecina rów odwadniający, połączony odpływem ze stawem. Drogi w parku przebiegały w układzie pn.-pd. Na skraju pd. założenia, drogi te schodziły się w jedną i łączyły na obrzeżu parku z drogą prowadzącą do folwarku. Drogi wychodzące od polany w głąb pd. części parku, przechodzą przez rów niewielkimi, murowanymi mostkami, które uatrakcyjniają kompozycję i przestrzeń założenia. Obszar parku w obniżeniu terenu leżącego w otoczeniu stawu i rowu wodnego posiada podmokły charakter. Starodrzew parku stanowią dęby szypułkowe (Quercus robur) i bezszypułkowe (Quercus petraea), rosnące szpalerowo wzdłuż rowu wodnego, a także pojedynczo i grupami. Znaczący udział w składzie drzewostanu mają następujące gatunki: grab pospolity (Carpinus betulus), buk pospolity (Fagus sylvatica), robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia), kasztanowiec biały (Aesculus hippocastanum), klon zwyczajny (Acer platanoides) i jawor (Acer pseudoplatanus), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) i drobnolistna (Tilia cordata), wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) i górski (Ulmus glabra) oraz jesion wyniosły (Fraxinus excelsior). Tereny podmokłe obficie porasta olsza czarna (Alnus glutinosa).
Układ przestrzenny założenia jest czytelny w pierwotnych granicach założenia. Park, szczególnie w części przypałacowej, zatracił ozdobny charakter kompozycyjny. W miejscu dawnego ogrodu ozdobnego, po zach. stronie pałacu, zlokalizowano hydrofornię i studnie głębinowe, które dewaloryzują kompozycję historyczną parku. Teren parku jest silnie zarośnięty w obrębie polany widokowej. Staw wraz z rowem melioracyjnym, ulegają zamuleniu i wymagają konserwacji przy jednoczesnym uregulowaniu stosunków wodnych w parku. Należy również odtworzyć dawne mostki, umożliwiające przejście przez rów, a także odtworzyć aleję lipową dojazdową do pałacu przez dziedziniec. Sieć dróg w obrębie parku zarosła i wymaga uczytelnienia. Pałac z zabudową dziedzińca wymagają gruntownego remontu i zagospodarowania do celów użytkowych.