Mozaika znajdująca się na zachodniej elewacji budynku w Dychowie pow. krośnieński została wpisana do rejestru zabytków! Mozaika stanowiąca kompozycję opartą na abstrakcyjnym przedstawieniu trzech ptaków, wzbogacona przenikającymi się układami falistych wstęg i podwójnego okręgu, wykonana została w 1975 r. na ścianie szczytowej budynku nr 7a. Choć dzieła nie sygnowano to jego kompozycja, tematyka i forma pozwala przypisać je Kazimierzowi Rojowskiemu – członkowi ogólnopolskiej grupy „Krąg”, łączonego z zielonogórskim środowiskiem artystycznym powiązanym z Sympozjami Złotego Grona. Poza wysoką wartością artystyczną i zachowaną w znacznym stopniu autentyczną substancją (ok. 2000 r. zmniejszono otwory okienne o formie porte-fenêtre), dychowska mozaika stanowi ważny element w przestrzeni wsi, której dynamiczny rozwój nastąpił na przełomie XIX i XX w., gdy wybudowano szczytowo-pompową elektrownię wodną. Pomimo wywozu większości urządzeń elektrowni pod koniec II wojny światowej, zakład szybko wznowił działalność, stając się ważnym elementem ogólnokrajowego systemu energetycznego jako największa wówczas elektrownia wodna w Polsce. W latach 60.-70. XX w. wzniesiono osiedle mieszkaniowe dla pracowników elektrowni. Należący do osiedla budynek nr 7a ozdobiono mozaiką, która jest świadectwem designu i tendencji z lat 70. XX w., służących estetyzacji przestrzeni publicznych. Warto podkreślić, że w związku z planowaną termomodernizacją budynku pojawiło się zagrożenie dla mozaiki. Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków odmówił uzgodnienia tych działań, wnosząc o wyłączenie z termomodernizacji ściany z mozaiką, argumentując to wartościami samej mozaiki jak i jej roli w układzie ruralistycznym ujętym w gminnej ewidencji zabytków. Mozaika jest eksponowana z drogi w kierunku Bobrowic i stanowi element waloryzujący krajobraz kulturowy wsi, jako rozpoznawalny, charakterystyczny punkt na jej mapie, zaś jej przysłonięcie warstwami ocieplenia w znaczny sposób zdeprecjonowałoby krajobraz kulturowy. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po rozpatrzeniu wniesionego przez Wspólnotę Mieszkaniową zażalenia, poparł stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków, dodając m.in. że mozaika jest świadectwem ówczesnych sztuk dekoracyjnych związanych z rozwojem miejscowości. W związku z tym wojewódzki konserwator zabytków podjął rozmowy z Zarządem Wspólnoty, w które zaangażował się samorząd. W celu pełnego rozpoznania wartości mozaiki wystąpiono o opinię Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz ekspertyzę techniczną Rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które to opracowania potwierdziły wysokie wartości mozaiki, kwalifikujące ją do wpisu do rejestru zabytków. Finalnie argumenty te znalazły zrozumienie u członków zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej. Ostatecznie więc mozaika wpisana została do rejestru zabytków, a Wspólnota uzyskała uzgodnienie prac związanych z termomodernizacją budynku, w których odstąpiono od ocieplenia ściany z mozaiką. Mamy nadzieję, że w przyszłości podjęte zostaną prace konserwatorskie przy mozaice, a wpis do rejestru zabytków umożliwi pozyskanie na nie środków finansowych.
Anna Balcerowiak
