Do Parafii Rzymskokatolickiej pw. św. Marii Magdaleny w Nowym Miasteczku po prawie 60 latach powrócił obraz predelli gotyckiego ołtarza z malowanym przedstawieniem Chrystusa i dwunastu apostołów, pochodzący z kościoła w Gołaszynie. Obraz ten prawdopodobnie już od 1965 r. (A. Ziomecka podaje, w co trudno uwierzyć, że prace te trwały od 1962 r.!) był poddawany badaniom konserwatorskim przez Panią Ewę Marxen – Wolską w Toruniu, która następnie – co najmniej od 1970 r. prowadziła przy nim prace konserwatorskie. W nieustalonych dotąd okolicznościach, bez wiedzy i zgody Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz właściciela – Parafii Rzymskokatolickiej w Nowym Miasteczku, zabytek po pracach konserwatorskich został przez nią zdeponowany w sanktuarium pw. św. Józefa w Kaliszu.
Obraz z przedstawieniem Kolegium apostolskiego został namalowany w 1496 r. w technice temperowej na desce jodłowej o wymiarach około 202 x 52 cm. Dzieło, podobnie jak cały ołtarz, jest przypisywane Pracowni Mistrza Poliptyku z Gościszowic.
Gotycki pentaptyk Matki Bożej, św. Marcina i św. Doroty, jako ołtarz główny kościoła w Gołaszynie, był opisywany jeszcze w protokole z wizytacji świątyni dokonanej w latach 1687/88, opublikowanym przez J. Jungnitza. Ołtarz ten później został zastąpiony ołtarzem barokowym. Prawdopodobnie już od poł. XVIII w. gotycki pentaptyk został rozmontowany – wykonano z niego dwa ołtarze boczne. Predella z przedstawieniem kolegium apostolskiego była eksponowana osobno. Nastawa gotyckiego ołtarza była konserwowana od 1967 r. przez PP. Pracownię Konserwacji Zabytków Oddział w Krakowie. Po pracach przeniesiono ją do kościoła parafialnego w Nowym Miasteczku. Zgodnie z treścią zachowanego protokołu odbioru prac przy nastawie, na 1970 r. zaplanowano połączenie predelli z ołtarzem, do czego jednak niestety nie doszło.
Informację na temat lokalizacji predelli przekazał służbom konserwatorskim Pan Ryszard Żankowski dyplomowany konserwator dzieł sztuki, który natknął się na nią przypadkiem, podczas badań nad wyposażeniem fary w Świebodzinie. Pojechał wówczas osobiście do sanktuarium w Kaliszu, aby obejrzeć predellę przechowywaną w skarbcu. W 2014 r. zdjęcia predelli zostały opublikowane przy okazji relacji z uroczystego otwarcia i poświęcenia skarbca sanktuarium w Kaliszu, a w 2018 r. zabytek został wypożyczony na wystawę „Migracje. Sztuka późnogotycka na Śląsku” prezentowaną w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, a także opisany w katalogu przez kuratorkę wystawy dr Agnieszkę Patałę.
Już od czasu uzyskania informacji o aktualnym miejscu przechowywania zabytku czynione były starania, aby predella powróciła do Parafii Rzymskokatolickiej w Nowym Miasteczku. Dopiero jednak Ksiądz Proboszcz Wojciech Ratajewski, który w sierpniu 2022 r. objął Parafię, żywo zainteresował się sprawą i z determinacją walczył o zwrot zabytku. Nie było to łatwe zadanie, wymagało cierpliwego pisania pism, spotkań i wyjazdów do Kalisza. Samo pakowanie i przewóz ponad dwumetrowego obrazu wymagało zaangażowania dodatkowych osób, a także wynajęcia odpowiedniego samochodu. Na pewno jednak było warto. Gotycki obraz z przedstawieniem Chrystusa wśród apostołów jest nie tylko cennym zabytkiem ze względu na czas powstania i twórcę, ale jest przede wszystkim wyjątkowym dziełem sztuki o niezwykłej urodzie.
Obecnie zabytek znajduje się w dobrym stanie technicznym, w przyszłości konieczne jednak będzie przeprowadzenie prac konserwatorskich w obrębie postaci św. Andrzeja, w miejscu, gdzie, powstałe zapewne około 2000 r., uszkodzenie zostało uzupełnione w sposób doraźny, niezgodny z zasadami sztuki konserwatorskiej. Niezbędne będzie również przeprowadzenie badań z zakresu historii sztuki i zaprojektowanie predelli, w którą zostanie włączony odzyskany obraz. Dzięki temu możliwe będzie ustawienie na niej gotyckiej nastawy, co przywróci ołtarzowi pierwotny wyraz estetyczny. Pentaptyk, zgodnie z decyzją podjętą przez służby konserwatorskie w latach 70. XX w., pozostanie w kościele parafialnym w Nowym Miasteczku, jednak zostanie przesunięty w miejsce, które pozwoli na lepszą ekspozycję.
Kamila Domagalska
