W dniu 12 marca 2016 roku z inicjatywy Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Bieczu gm. Brody odbyło się spotkanie z mieszkańcami gminy w celu wyjaśnienia zasad tworzenia gminnej ewidencji zabytków. Spotkanie było odpowiedzią na wątpliwości niektórych mieszkańców, co do zasadności ujmowania historycznych obiektów, w tym stodół i budynków inwentarskich, w gminnej ewidencji zabytków, m.in. w związku z emisją programu Magazyn Ekspresu Reporterów w 2 programie TVP w dn. 8 marca 2016 roku pt. „Awantura o zabytki”. W spotkaniu uczestniczył również Pan Ryszard Kowalczuk wójt gminy Brody.
Pani dr Barbara Bielinis-Kopeć Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków poinformowała, że gminna ewidencja zabytków w gminie Brody obejmuje 481 obiektów. Założenie gminnej ewidencji zabytków, o której jest mowa w artykule 22 ust. 4 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami /t. j. Dz. U. z 2016 r., poz. 23/jest jednym z obowiązków nałożonych przez ustawę na gminy. Jej właściwe opracowanie jest niezwykle ważnym zadaniem, gdyż ochronę zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków uwzględnia się m.in. w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, a także w decyzjach: o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, o warunkach zabudowy, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej. Ponadto gminne ewidencje zabytków są podstawą do sporządzania gminnych programów nad zabytkami, o których mowa w art. 87 cytowanej ustawy.
Zgodnie z art. 22 ust. 5 ww. ustawy w gminnej ewidencji zabytków zostały ujęte:
1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru; 2) inne zabytki nieruchome znajdujące się
w wojewódzkiej ewidencji zabytków; 3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta
w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Przy czym należy podkreślić, iż podstawą do opracowania gminnej ewidencji zabytków był wykaz zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz wykaz obiektów ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
i wyznaczonych do ujęcia w ewidencji z terenu gminy Brody, przesłany przez Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków do Urzędu Gminy w Brodach pismem z dnia 03.12.2010 roku. Na jego podstawie, osoby działające z upoważnienia Wójta Gminy Brody, zweryfikowały zabytki w terenie i wytypowały około 150 obiektów do wyłączenia z ww. wykazu oraz wskazały około 150 zabytków do włączenia do gminnej ewidencji zabytków. W efekcie tego Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków zaakceptował wyłączenie 106 obiektów z ww. wykazów, a tym samym ich wyłączenie z gminnej ewidencji zabytków, oraz zaakceptował propozycje włączenia do gminnej ewidencji zabytków postulowanych dodatkowo około 150 obiektów.
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 3 pkt 1 ww. ustawy zabytkiem jest nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Celem ewidencji zabytków jest rozpoznanie obiektów zabytkowych w terenie i ich udokumentowanie, zebranie i opracowanie podstawowych informacji merytorycznych o nich, zebranie informacji administracyjno-adresowych, tworzenie opracowań dla obiektów zagrożonych rozbiórką, destrukcją lub gruntowną przebudową oraz monitoring zasobu zabytkowego. Rzetelnie opracowana ewidencja umożliwia prowadzenie planowej polityki konserwatorskiej w zakresie wpisów do rejestru zabytków, współpracy konserwatora przy opracowywaniu planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, przygotowywania szczegółowej dokumentacji wybranych obiektów zabytkowych, tworzenia zbioru informacji o zabytkach na terenie gminy oraz tworzenia krajowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Wprawdzie żadna dokumentacja nie ochroni zabytku przed zniszczeniem, ale jej istnienie umożliwia rozeznanie, co i jak należy chronić. Ułatwia też identyfikację zagrożeń. Umożliwia podejmowanie decyzji, dotyczących prac przy obiektach zabytkowych, przedłuża trwanie naszego dziedzictwa, a w przypadku zniszczenia może posłużyć do odtworzenia zabytku lub ukierunkowania form nowej architektury w oparciu o tradycje regionalne.
Wśród obiektów ujętych w gminnej ewidencji zabytków znajdują się nie tylko wyróżniające się wśród zabudowy na danym terenie obiekty rezydencjonalne, sakralne, użyteczności publicznej czy mieszkalne, ale również towarzyszące im budownictwo zagrodowe, w tym obiekty inwentarskie, stodoły i inne, które dokumentują rozwój historycznego budownictwa, użytych technik i technologii.
Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków poinformowała również, że ujęcie obiektu w ewidencji zabytków nie niweczy podstawowych uprawnień właścicielskich, składających się na treść prawa własności, takich jak możliwość korzystania z zabytkowej nieruchomości, pobierania pożytków, bezpośredniego lub pośredniego eksploatowania obiektu. Natomiast prace przy obiektach ujętych w ewidencji podlegają uzgodnieniom z wojewódzkim konserwatorem zabytków m.in. na etapie wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, o warunkach zabudowy, o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej – konserwator ma 14 dni na uzgodnienie, oraz na etapie wydania decyzji o pozwoleniu na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego (konserwator ma odpowiednio 30 dni na uzgodnienie). Zdementowała tym samym informacje o konieczności długotrwałego oczekiwania na rozstrzygnięcia w tych sprawach. Jednocześnie podkreśliła, iż cały szereg prac, które wymagają jedynie zgłoszenia w starostwie nie wymaga uzgodnienia z konserwatorem. Dotyczy to m.in. remontów elewacji, docieplania budynków, remontów pokrycia dachów, wymiany stolarki (bez zmiany jej wielkości).
Ponieważ część mieszkańców zgłosiła wątpliwości, co do zasadności ujęcia należących do nich obiektów w gminnej ewidencji zabytków, m.in. z uwagi na ich zły stan techniczny, Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków zadeklarowała, iż wnioski o wyłączenie zabytków z ewidencji zostaną przeanalizowane pod względem merytorycznym.
