Decyzją Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z dnia 22 czerwca 2018 r. do rejestru zabytków wpisano stanowisko archeologiczne w Nowym Dworku, które usytuowane jest w północnej części jeziora Paklicko Wielkie, o powierzchni 1,29 ha (działka nr ewidencyjny 329, obręb 0013 Nowy Dworek). Stanowisko odkryte zostało w 2011 r. w trakcie badań prowadzonych przez Instytut Archeologii Uniwersytetu M. Kopernika w Toruniu, w związku z realizacją programu Ewidencja stanowisk podwodnych AZP, finansowanego z programu operacyjnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (W. Chudziak, R. Kaźmierczak, J. Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011-2015). W trakcie eksploracji nawarstwień kulturowych wyspy, jak i badań podwodnych prowadzonych w jej najbliższym sąsiedztwie, w latach 2012-2014 i 2017, stwierdzono występowanie licznych elementów drewnianych, stanowiących pozostałość zabudowy wnętrza wyspy, związanych z nią dookolnych nabrzeży i pomostów oraz relikty przeprawy mostowej, łączącej pierwotnie wyspę z północnym brzegiem akwenu.
Na podstawie analizy stratygrafii kulturowej oraz występujących w jej obrębie reliktów konstrukcji drewnianej wyróżniono trzy główne etapy użytkowania wyspy. Z najstarszym z nich wiązać należy najniższy, ósmy poziom konstrukcyjny drewna występujący na głębokości około 62,92-63,35 m n.p.m. Całość konstrukcji, stanowiącej zapewne pozostałość budynku zrębowego, tworzyła rodzaj skrzyni łączonej przy pomocy zaciosów. Nie wykluczone też, że z najstarszym etapem wiązać należy relikty konstrukcji drewnianej nabrzeża odkryte w wykopach podwodnych wyspy występujące na poziomie około 62,4-62-8 m n.p.m. wskazujące na wysokość ówczesnego lustra wody. Cechy technologiczno-stylistyczne ceramiki naczyniowej występującej w obrębie omawianego poziomu osadniczego oraz datowania dendrochronologiczne wskazują, że pierwszy etap użytkowania wyspy odnieść należy do okresu od końca VIII do 2 połowy IX w. Z drugim etapem użytkowania wyspy wiązać należałoby wyższe poziomy konstrukcyjne drewna. Całość konstrukcji tworzyła rodzaj rusztu stanowiącego podwalinę pod poziomy użytkowe wyspy moszczonej w tym okresie drewnem. Z omawianym etapem użytkowania wyspy wiązać należy również kilkadziesiąt pali dębowych występujących koncentrycznie wokół wyspy, stanowiących zapewne pozostałość pomostów. Zarejestrowano je w dwóch rzędach wskazujących na średnicę samej wyspy, sztucznie podwyższonej (około 30 me) oraz średnicę całości założenia wraz z szerokością pomostów (około 40 m). Na podstawie analizy ceramiki naczyniowej oraz datowania dendrochronologicznego pali z konstrukcji pomostów sądzić należy, że ten etap użytkowania wyspy wiązać należy głównie z 1 połową X w. do lat 60. tego stulecia. Z najmłodszym etapem użytkowania wyspy łączyć należałoby zalegająca bezpośrednio pod współczesnym humusem warstwę próchniczną zawierającą dużą ilość spalenizny. Występujący w obrębie tych nawarstwień materiał ceramiczny świadczy o tym, że ten etap użytkowania wyspy przypada na 2 połowę XI w. a nawet na następne stulecie. Ponadto przeprowadzono również pełną inwentaryzację struktur drewnianych, stanowiących pozostałości po przeprawie mostowej. Długość mostu wynosiła minimum 80 m, a jego przyczółki znajdowały się około 15–20 m od obecnej linii brzegowej. Łącznie w pasie o maksymalnej szerokości 7 m, zarejestrowano 390 dębowych i sosnowych pali o średnicy oraz 150 elementów poziomych. Decydujące znaczenie dla określenie konstrukcji przeprawy mostowej mają belki z otworami jarzmowymi. Bezpośrednio na powierzchni osadów jeziornych zinwentaryzowano 20 tego rodzaju belek o długości dochodzącej do 3,59 m. Datowanie dendrochronologiczne mostu wskazuje, że okres jego funkcjonowania synchronizować należy z dwoma starszymi etapami użytkowania wyspy, obejmującymi przedział czasu od 799 do 965 roku.
Wartość naukowa i historyczna stanowiska w Nowym Dworku, usytuowanego w strefie pogranicza Wielkopolski i Ziemi Lubuskiej, jest bardzo wysoka. Wyspa pod względem struktury konstrukcji drewnianych nawiązuje do sztucznych wysp znanych z terenów wysp brytyjskich (tzw. crannogów), charakteryzujących się często dookolną zabudową w postaci nabrzeży i pomostów. Jej funkcja nie została jak dotąd przekonywująco wyjaśniona, choć nie jest wykluczone, że należałoby interpretować ją w kategoriach mityczno-sakralnych. Weryfikacja tej hipotezy wymaga szczegółowego rozpoznania zaplecza osadniczego. Prowadzący do wyspy most wzniesiony został w konstrukcji palowo-jarzmowej charakterystycznej dla wczesnośredniowiecznych obiektów tego rodzaju znanych z obszarów Słowiańszczyzny Zachodniej. Jego unikatowość polega na bardzo dobrym stanie zachowania konstrukcji drewnianych. Most ten zaliczyć należy do grupy najstarszych obiektów tego rodzaju występujących w tym regionie już od 2 połowy VIII w.
Fot. R. Kazimierczak
