Dwór obronny
Budynek zlokalizowany jest we wschodniej części półwyspu Jeziora Osiek, w ramach nowożytnego zespołu dworsko-folwarcznego, powstałego w miejscu średniowiecznego założenia obronnego z czytelną po stronie wschodniej fosą. Obiekt znajduje się na wyniesieniu terenu, w południowo-wschodnim narożniku zespołu zabudowy, wyznaczającej obszerny dziedziniec o charakterze gospodarczo-reprezentacyjnym. Budynek przylega od strony północnej do zrujnowanej stodoły, od strony zachodniej sąsiaduje ze skrzydłem XIX-wiecznego budynku dworu.
Chomętowo to miejscowość o genezie średniowiecznej, wzmiankowana po raz pierwszy w 1326 roku, kiedy to wojska Władysława Łokietka spustoszyły wieś. Natomiast w 1333 roku Betkin von der Osten najechał na tutejszy zamek (Burg). Być może w ramach tego założenia znajdował się omawiany dwór obronny, datowany na podstawie badań architektonicznych na początek XIV wieku.
W 1337 roku miejscowość obejmowała lenno Henigusa (Kremzow) i 56 łanów chłopskich. Od 1350 roku dobra znajdowały się w posiadaniu rodu von der Osten z Drezdenka. Według przekazu z 1374 roku właścicielem jest margrabia, który oddał założenie obronne wraz z dworem w ręce Jacoba von Papstein i Bedekena von dem Borne. W 1393 roku jako właściciel wymieniony został Jacob von Papstein. Następnie zespół wraz dworem przeszedł w posiadanie Zakonu Krzyżackiego. Przebywali w nim często krzyżaccy wójtowie Nowej Marchii. W tym też czasie prowadzono w obrębie założenia roboty budowlane o charakterze fortyfikacyjnym, wzmiankowane w dokumentach krzyżackich. W latach 1411 i 1422 zamek był plądrowany przez wojska polsko-litewskie, a w 1433 – husyckie. Zniszczenia spowodowały konieczność przeprowadzenia kolejnych prac wykonanych przez Henryka Rabensteina. W 1454 roku założenie przywrócono rodowi von Papstein, ale w 1465 roku Burchard von Papstein zrzekł się majątku na rzecz elektorów brandenburskich. Znajdowała się tutaj m.in. wdowia rezydencja Elżbiety Hohenzollern. Następnie założenie stanowiło siedzibę wójta Nowej Marchii – Henryka von Borke, aby od lat 70. XV wieku do 1945 roku znajdować się w posiadaniu rodu von Brand.
W 1878 roku von Brandowie z Chomętowa, Długiego, Ługów i Osieka, utworzyli majorat liczący 6230 ha. Na czele ordynacji stanął płk. Eusebius von Brand. Właściciele majątku pobudowali w Chomętowie założenie folwarczne wraz z budynkiem dworu, datowanym na lata 70. XIX wieku. Średniowieczny budynek służył funkcjom mieszkalnym prawdopodobnie jeszcze w XIX wieku. Następnie został adaptowany na cele gospodarcze, którym służy do dnia dzisiejszego.
Po II wojnie światowej majątek ziemski został znacjonalizowany. Zabudowania zespołu dworsko-folwarcznego stanowią aktualnie własność zamieszkałej tutaj społeczności łemkowskiej, przesiedlonej w 1947 roku w ramach akcji „Wisła”. Część nieruchomości jest własnością komunalną.
Dwór został wzniesiony na planie prostokąta, założonym na osi północ – południe. Obiekt wybudowano z cegły ceramicznej w wątku wendyjskim i wielowozówkowym na zaprawie wapiennej na wysokiej kamiennej podbudowie i kamiennych ławach fundamentowych. Budynek jest podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. W elewacji frontowej, zlokalizowanej od strony dziedzińca, usytuowane są dwa nowożytne wejścia do pomieszczeń piwnicznych oraz jedno oryginalne, prowadzące na pierwszą kondygnację, dostępne pierwotnie poprzez drewniany ganek. Powyżej, po obu stronach wejścia znajdowały się dwa ostrołucznie zamknięte okna, obecnie zamurowane, doświetlające wnętrze. W elewacji tylnej zachowały się dwa wąskie okna, świadczące o militarnym charakterze budowli. Na południowym i północnym skraju elewacji znajdują się sztraby, przewidziane prawdopodobnie do budowy muru obronnego okalającego założenie. W elewacji południowej, w przyziemiu budynku, zlokalizowane jest zamurowane wejście i półkoliście zamknięty otwór w wykuszu, stanowiący relikt locus secretum – średniowiecznej ubikacji. Elewacja północna pozbawiona jest otworów okiennych i drzwiowych. Wnętrze budynku podzielone było na dwie, być może jednoprzestrzenne kondygnacje, skomunikowane drewnianymi schodami. W narożniku południowo-wschodnim zachowały się relikty oryginalnego pieca oraz przewodu kominowego. Więźba dachowa budynku jest nowożytna, drewniana, o unikalnej w swym wyrazie dekoracyjnej ciesiołce.
Od XIX wieku budowla pełniła funkcję spichlerza, w związku z czym miała miejsce przebudowa wnętrza i wydzielenie pomieszczeń piwnicznych, sklepionych odcinkowo oraz wysokiego parteru, piętra i poddasza.
Po II wojnie światowej nie prowadzono niemal żadnych remontów w obrębie budynku. Według relacji jednego z właścicieli, pod koniec lat 60. XX wieku nastąpiła katastrofa budowlana, w efekcie której zniszczeniu uległ północny szczyt budynku, następnie prowizorycznie naprawiony.
W 2006 roku z inicjatywy Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przeprowadzono badania architektoniczno-archeologiczne. Na ich podstawie przebadano posadowienie obiektu oraz dokonano chronologicznego rozwarstwienia budowli ze wskazaniem poszczególnych faz budowlanych. Dokumentacja konserwatorska zostanie wykorzystana do celów projektowych w ramach przygotowań do rewaloryzacji budynku.
Dwór
Parterowy dwór wybudowany został przez rodzinę von Brand w ramach założenia folwarcznego w latach 70. XIX wieku. Do 1945 roku obiekt rozbudowywany był dwukrotnie. Na początku XX wieku wzniesiono piętrową oficynę od wschodniej strony budynku, a następnie również piętrową przybudówkę z drugiej strony i łącznik z oficyną. Rzut całości zbliżony jest do prostokąta, natomiast bryła rozczłonkowana. Dwór i oficyna nakryte są dachami dwuspadowymi, a przybudówka jednospadowym. Fundamenty wraz z cokołem wykonano z ciosów granitowych, natomiast ściany z czerwonej cegły o wątku holenderskim w dworze, które wyróżniają się rzędami ciemniejszej, mocno spieczonej cegły, ułożonej główkowo. Ściany pozostałych budowli również wybudowano z cegły ceramicznej, lecz o wątku krzyżowym. W elewacjach długich, frontowej północnej (dziewięcioosiowej) i południowej od strony jeziora (ośmioosiowej) znajdują się wejścia na tej samej, środkowej osi. Wejście od strony dziedzińca prowadzi przez granitowe schody i zaznaczone jest 3-osiowym ryzalitem. Trójkątne zwieńczenie ryzalitu obramowane jest ceglaną rolką i zawiera owalny kartusz herbowy z piaskowca, przedstawiający głowę jelenia (herb von Brandów) z hełmem i porożem jelenia w klejnocie. W polu tarczy znajduje się również napis ku czci wybitnego przedstawiciela rodu von Brand: Christian von Brand/AEUMERI CANTZLER/Anno 1660. Stolarka drzwiowa i okienna w większości zachowana: drzwi wejściowe ramowo-płycinowe, częściowo przeszklone, a okna skrzynkowe, dwudzielne, czteropolowe z dodatkowymi szprosami. W okresie powojennym w obrębie budynku prowadzono prace adaptacyjne, mające na celu wydzielenie indywidualnych pomieszczeń mieszkalnych.
Budynek zlokalizowany jest we wschodniej części półwyspu Jeziora Osiek, w ramach nowożytnego zespołu dworsko-folwarcznego, powstałego w miejscu średniowiecznego założenia obronnego z czytelną po stronie wschodniej fosą. Obiekt znajduje się na wyniesieniu terenu, w południowo-wschodnim narożniku zespołu zabudowy, wyznaczającej obszerny dziedziniec o charakterze gospodarczo-reprezentacyjnym. Budynek przylega od strony północnej do zrujnowanej stodoły, od strony zachodniej sąsiaduje ze skrzydłem XIX-wiecznego budynku dworu.
Chomętowo to miejscowość o genezie średniowiecznej, wzmiankowana po raz pierwszy w 1326 roku, kiedy to wojska Władysława Łokietka spustoszyły wieś. Natomiast w 1333 roku Betkin von der Osten najechał na tutejszy zamek (Burg). Być może w ramach tego założenia znajdował się omawiany dwór obronny, datowany na podstawie badań architektonicznych na początek XIV wieku.
W 1337 roku miejscowość obejmowała lenno Henigusa (Kremzow) i 56 łanów chłopskich. Od 1350 roku dobra znajdowały się w posiadaniu rodu von der Osten z Drezdenka. Według przekazu z 1374 roku właścicielem jest margrabia, który oddał założenie obronne wraz z dworem w ręce Jacoba von Papstein i Bedekena von dem Borne. W 1393 roku jako właściciel wymieniony został Jacob von Papstein. Następnie zespół wraz dworem przeszedł w posiadanie Zakonu Krzyżackiego. Przebywali w nim często krzyżaccy wójtowie Nowej Marchii. W tym też czasie prowadzono w obrębie założenia roboty budowlane o charakterze fortyfikacyjnym, wzmiankowane w dokumentach krzyżackich. W latach 1411 i 1422 zamek był plądrowany przez wojska polsko-litewskie, a w 1433 – husyckie. Zniszczenia spowodowały konieczność przeprowadzenia kolejnych prac wykonanych przez Henryka Rabensteina. W 1454 roku założenie przywrócono rodowi von Papstein, ale w 1465 roku Burchard von Papstein zrzekł się majątku na rzecz elektorów brandenburskich. Znajdowała się tutaj m.in. wdowia rezydencja Elżbiety Hohenzollern. Następnie założenie stanowiło siedzibę wójta Nowej Marchii – Henryka von Borke, aby od lat 70. XV wieku do 1945 roku znajdować się w posiadaniu rodu von Brand.
W 1878 roku von Brandowie z Chomętowa, Długiego, Ługów i Osieka, utworzyli majorat liczący 6230 ha. Na czele ordynacji stanął płk. Eusebius von Brand. Właściciele majątku pobudowali w Chomętowie założenie folwarczne wraz z budynkiem dworu, datowanym na lata 70. XIX wieku. Średniowieczny budynek służył funkcjom mieszkalnym prawdopodobnie jeszcze w XIX wieku. Następnie został adaptowany na cele gospodarcze, którym służy do dnia dzisiejszego.
Po II wojnie światowej majątek ziemski został znacjonalizowany. Zabudowania zespołu dworsko-folwarcznego stanowią aktualnie własność zamieszkałej tutaj społeczności łemkowskiej, przesiedlonej w 1947 roku w ramach akcji „Wisła”. Część nieruchomości jest własnością komunalną.
Dwór został wzniesiony na planie prostokąta, założonym na osi północ – południe. Obiekt wybudowano z cegły ceramicznej w wątku wendyjskim i wielowozówkowym na zaprawie wapiennej na wysokiej kamiennej podbudowie i kamiennych ławach fundamentowych. Budynek jest podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem dwuspadowym. W elewacji frontowej, zlokalizowanej od strony dziedzińca, usytuowane są dwa nowożytne wejścia do pomieszczeń piwnicznych oraz jedno oryginalne, prowadzące na pierwszą kondygnację, dostępne pierwotnie poprzez drewniany ganek. Powyżej, po obu stronach wejścia znajdowały się dwa ostrołucznie zamknięte okna, obecnie zamurowane, doświetlające wnętrze. W elewacji tylnej zachowały się dwa wąskie okna, świadczące o militarnym charakterze budowli. Na południowym i północnym skraju elewacji znajdują się sztraby, przewidziane prawdopodobnie do budowy muru obronnego okalającego założenie. W elewacji południowej, w przyziemiu budynku, zlokalizowane jest zamurowane wejście i półkoliście zamknięty otwór w wykuszu, stanowiący relikt locus secretum – średniowiecznej ubikacji. Elewacja północna pozbawiona jest otworów okiennych i drzwiowych. Wnętrze budynku podzielone było na dwie, być może jednoprzestrzenne kondygnacje, skomunikowane drewnianymi schodami. W narożniku południowo-wschodnim zachowały się relikty oryginalnego pieca oraz przewodu kominowego. Więźba dachowa budynku jest nowożytna, drewniana, o unikalnej w swym wyrazie dekoracyjnej ciesiołce.
Od XIX wieku budowla pełniła funkcję spichlerza, w związku z czym miała miejsce przebudowa wnętrza i wydzielenie pomieszczeń piwnicznych, sklepionych odcinkowo oraz wysokiego parteru, piętra i poddasza.
Po II wojnie światowej nie prowadzono niemal żadnych remontów w obrębie budynku. Według relacji jednego z właścicieli, pod koniec lat 60. XX wieku nastąpiła katastrofa budowlana, w efekcie której zniszczeniu uległ północny szczyt budynku, następnie prowizorycznie naprawiony.
W 2006 roku z inicjatywy Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków przeprowadzono badania architektoniczno-archeologiczne. Na ich podstawie przebadano posadowienie obiektu oraz dokonano chronologicznego rozwarstwienia budowli ze wskazaniem poszczególnych faz budowlanych. Dokumentacja konserwatorska zostanie wykorzystana do celów projektowych w ramach przygotowań do rewaloryzacji budynku.
Dwór
Parterowy dwór wybudowany został przez rodzinę von Brand w ramach założenia folwarcznego w latach 70. XIX wieku. Do 1945 roku obiekt rozbudowywany był dwukrotnie. Na początku XX wieku wzniesiono piętrową oficynę od wschodniej strony budynku, a następnie również piętrową przybudówkę z drugiej strony i łącznik z oficyną. Rzut całości zbliżony jest do prostokąta, natomiast bryła rozczłonkowana. Dwór i oficyna nakryte są dachami dwuspadowymi, a przybudówka jednospadowym. Fundamenty wraz z cokołem wykonano z ciosów granitowych, natomiast ściany z czerwonej cegły o wątku holenderskim w dworze, które wyróżniają się rzędami ciemniejszej, mocno spieczonej cegły, ułożonej główkowo. Ściany pozostałych budowli również wybudowano z cegły ceramicznej, lecz o wątku krzyżowym. W elewacjach długich, frontowej północnej (dziewięcioosiowej) i południowej od strony jeziora (ośmioosiowej) znajdują się wejścia na tej samej, środkowej osi. Wejście od strony dziedzińca prowadzi przez granitowe schody i zaznaczone jest 3-osiowym ryzalitem. Trójkątne zwieńczenie ryzalitu obramowane jest ceglaną rolką i zawiera owalny kartusz herbowy z piaskowca, przedstawiający głowę jelenia (herb von Brandów) z hełmem i porożem jelenia w klejnocie. W polu tarczy znajduje się również napis ku czci wybitnego przedstawiciela rodu von Brand: Christian von Brand/AEUMERI CANTZLER/Anno 1660. Stolarka drzwiowa i okienna w większości zachowana: drzwi wejściowe ramowo-płycinowe, częściowo przeszklone, a okna skrzynkowe, dwudzielne, czteropolowe z dodatkowymi szprosami. W okresie powojennym w obrębie budynku prowadzono prace adaptacyjne, mające na celu wydzielenie indywidualnych pomieszczeń mieszkalnych.
