Wieża
Trzebiel (niem. Triebel) położony jest kilkanaście kilometrów na zachód od Żar, na prawym brzegu rzeki Trzebnej. Sama wieża rycerska zwana ,,zameczkiem” stoi przy ul. Zamkowej, w południowo-zachodniej części miasta, na południe od rynku. Od murów miejskich oddzielona jest ulicą Wieżową. Sąsiaduje z osiemnastowiecznym pałacem, zbudowanym na średniowiecznym grodzie.
Założycielem miasta był ród Eulenborg, o czym donosi pierwsza wzmianka dotycząca Trzebiela z 1301 roku. W latach 1329-1388 miasto było własnością rodu Hackenborn-Priebus, następnie do 1402 Piotra Horna, od 1402 rodziny Rokwitz, a w 1465 wójta Melchiora von Löben. W XV wieku Trzebiel, związany z dominium żarskim, należał do Bibersteinów i Promnitzów, jednak w 1765 roku zostaje wraz z Łużycami przejęty przez Saksonię, a w 1815 przez państwo pruskie.
Średniowieczne miasto było otoczone kamiennym murem obronnym. Po stronie zachodniej stała Brama Gubińska, natomiast od wschodu wjazd do miasta otwierała Brama Żarska. W XV-XVI wieku zbudowano drugi pierścień obwarowań. Do dziś mury zachowały się w stanie szczątkowym. Stosunkowo najlepiej przedstawia się stan baszty, łączonej z Bramą Żarską.
Wieżę mieszkalną zbudowano prawdopodobnie w XIV wieku. Miał tam zapewne swoją siedzibę pełnomocnik feudała, może wójt. Obiekt powstał na planie zbliżonym do kwadratu i został wymurowany z kamienia polnego i cegły na zaprawie wapiennej. Grubość ścian sięga 1 m, co jest uzasadnione jego funkcją obronną. Pierwotnie budynek posiadał trzy kondygnacje zamknięte dwuspadowym dachem, pokrytym dachówką karpiówką ułożoną w koronkę. Budynek nie jest podpiwniczony. Elewacje wzdłużne wieńczył ceglany, profilowany gzyms. W elewacjach, na różnych wysokościach, znajdują się otwory okienne, obecnie o wykroju prostokątnym i kwadratowym, pierwotnie zamknięte łukiem odcinkowym. W przyziemiu elewacji frontowej widoczne jest wejście do wieży, zamknięte łukiem półokrągłym. Stolarka otworów nie zachowała się. W części centralnej wnętrza obiektu przez wszystkie kondygnacje biegnie klatka schodowa. Po obu stronach klatki znajdują się po dwa pomieszczenia. Ostatnia kondygnacja była jednoprzestrzenna. Podłogi na parterze i piętrze zostały wyłożone cegłą. Jednobiegowe schody na kondygnacje również zbudowano z cegły połączonej zaprawą wapienną. Na dwóch pierwszych kondygnacjach znajdują się ceglane sklepienia krzyżowe. W pomieszczeniach przyziemia, położonych po stronie północno-wschodniej i południowo-zachodniej, zachowały się sklepienia kolebkowe. W ostatniej kondygnacji do niedawna znajdowały się ślady po drewnianym stropie deskowym. Więźba dachowa miała konstrukcję krokwiowo-jętkową.
Obiekt był przebudowywany w XVI wieku, o czym świadczą ślady po przemurowaniach otworów okiennych i wejściowych, widoczne na elewacjach zewnętrznych. W XIX wieku, z myślą o polepszeniu jego funkcjonalności wprowadzono dodatkowe podziały pomieszczeń. W czasach nowożytnych wieża przez pewien czas służyła jako więzienie. Po wojnie nieużytkowany i nieremontowany obiekt popadł w ruinę. Ze względu na spękania murów i katastrofalny stan więźby dachowej obiekt został obniżony do wysokości drugiej kondygnacji i zabezpieczony do czasu jego rewaloryzacji.
Pałac
Trzebielski pałac został usytuowany po południowo-zachodniej stronie miejscowości, poza murami obronnymi średniowiecznego miasta. Budynek otoczony był fosą oraz częściowo zachowanym murem z kamienia polnego z umieszczonymi w narożach cylindrycznymi basztami. Dojazd do pałacu prowadził od strony wschodniej przez murowany most, obecnie zawalony. Po stronie południowej budynku mieścił się niewielki park.
Rezydencję w Trzebielu wybudował w 1601 roku hrabia Henryk Anzelm Promnitz, przypuszczalnie na miejscu istniejącego tu wcześniej zamku. Henryk Anzelm wiele podróżował po Europie, zwiedzając m.in. Włochy, Holandię i Anglię. W Trzebielu wzniósł założenie obronne na wzór późnorenesansowego rozwiązania „palazzo in fortezza”. Budowla z początku XVII wieku, założona na planie kwadratu, rozplanowana została symetrycznie, z sienią przelotową umieszczoną w osi środkowej oraz pomieszczeniami usytuowanymi w dwóch traktach po jej obu stronach. Elewacje zdobiło jedynie sgraffito.
W 1729 roku Erdman II Promnitz przeprowadził barokową przebudowę rezydencji. Głównym akcentem zmieniającym charakter pierwotnego założenia było zastąpienie sieni centralną klatką schodową i umieszczenie wokół niej pomieszczeń w układzie amfiladowym. Elewacje ozdobiono zdwojonymi pilastrami w wielkim porządku, podkreślającymi ich wertykalność. Przebudowa nadała rezydencji charakter pałacu – willi. Można w niej dostrzec nawiązanie do późnego baroku, ale przede wszystkim wyraźny wpływ palladianizmu, odżywającego wówczas w Europie Środkowej.
W obecnym kształcie to budowla o cechach stylowych baroku, z renesansowymi sklepieniami w parterze. Pałac założony jest na planie kwadratu o długości boku 22 m, z elewacją frontową zwróconą w kierunku wschodnim. Dwukondygnacyjny budynek nakryty jest dachem mansardowym. Pięcioosiowa fasada pałacu rozplanowana jest symetrycznie. W pionie artykułują ją zdwojone pilastry w wielkim porządku. W osi środkowej umieszczony jest portal wejściowy, na którym wspiera się pseudobalkon. Wyżej znajduje się wysoka wystawka, ujęta w spływające woluty. Dodatkową dekorację architektoniczną stanowią opaski okienne o łuku wklęsło-wypukłym oraz prostokąty o wklęsłych narożnikach umieszczone w osiach między kondygnacjami. Elewację zachodnią, również pięcioosiową, podobnie jak fasadę, organizują pilastry w wielkim porządku. Pozostałe elewacje, południowa – pięcioosiowa i północna – sześcioosiowa, zakomponowane są skromniej. Ich dekoracja ogranicza się do opasek okiennych opracowanych analogicznie jak w fasadzie.
Obecnie pałac znajduje się w bardzo złym stanie zachowania. Od 1945 roku jest nie użytkowany. W latach 1977-1977 obiekt poddany został pracom remontowo-zabezpieczającym. W 1991 roku rozpoczęto niedokończony remont, obejmujący wymianę pokrycia dachu.
Trzebiel (niem. Triebel) położony jest kilkanaście kilometrów na zachód od Żar, na prawym brzegu rzeki Trzebnej. Sama wieża rycerska zwana ,,zameczkiem” stoi przy ul. Zamkowej, w południowo-zachodniej części miasta, na południe od rynku. Od murów miejskich oddzielona jest ulicą Wieżową. Sąsiaduje z osiemnastowiecznym pałacem, zbudowanym na średniowiecznym grodzie.
Założycielem miasta był ród Eulenborg, o czym donosi pierwsza wzmianka dotycząca Trzebiela z 1301 roku. W latach 1329-1388 miasto było własnością rodu Hackenborn-Priebus, następnie do 1402 Piotra Horna, od 1402 rodziny Rokwitz, a w 1465 wójta Melchiora von Löben. W XV wieku Trzebiel, związany z dominium żarskim, należał do Bibersteinów i Promnitzów, jednak w 1765 roku zostaje wraz z Łużycami przejęty przez Saksonię, a w 1815 przez państwo pruskie.
Średniowieczne miasto było otoczone kamiennym murem obronnym. Po stronie zachodniej stała Brama Gubińska, natomiast od wschodu wjazd do miasta otwierała Brama Żarska. W XV-XVI wieku zbudowano drugi pierścień obwarowań. Do dziś mury zachowały się w stanie szczątkowym. Stosunkowo najlepiej przedstawia się stan baszty, łączonej z Bramą Żarską.
Wieżę mieszkalną zbudowano prawdopodobnie w XIV wieku. Miał tam zapewne swoją siedzibę pełnomocnik feudała, może wójt. Obiekt powstał na planie zbliżonym do kwadratu i został wymurowany z kamienia polnego i cegły na zaprawie wapiennej. Grubość ścian sięga 1 m, co jest uzasadnione jego funkcją obronną. Pierwotnie budynek posiadał trzy kondygnacje zamknięte dwuspadowym dachem, pokrytym dachówką karpiówką ułożoną w koronkę. Budynek nie jest podpiwniczony. Elewacje wzdłużne wieńczył ceglany, profilowany gzyms. W elewacjach, na różnych wysokościach, znajdują się otwory okienne, obecnie o wykroju prostokątnym i kwadratowym, pierwotnie zamknięte łukiem odcinkowym. W przyziemiu elewacji frontowej widoczne jest wejście do wieży, zamknięte łukiem półokrągłym. Stolarka otworów nie zachowała się. W części centralnej wnętrza obiektu przez wszystkie kondygnacje biegnie klatka schodowa. Po obu stronach klatki znajdują się po dwa pomieszczenia. Ostatnia kondygnacja była jednoprzestrzenna. Podłogi na parterze i piętrze zostały wyłożone cegłą. Jednobiegowe schody na kondygnacje również zbudowano z cegły połączonej zaprawą wapienną. Na dwóch pierwszych kondygnacjach znajdują się ceglane sklepienia krzyżowe. W pomieszczeniach przyziemia, położonych po stronie północno-wschodniej i południowo-zachodniej, zachowały się sklepienia kolebkowe. W ostatniej kondygnacji do niedawna znajdowały się ślady po drewnianym stropie deskowym. Więźba dachowa miała konstrukcję krokwiowo-jętkową.
Obiekt był przebudowywany w XVI wieku, o czym świadczą ślady po przemurowaniach otworów okiennych i wejściowych, widoczne na elewacjach zewnętrznych. W XIX wieku, z myślą o polepszeniu jego funkcjonalności wprowadzono dodatkowe podziały pomieszczeń. W czasach nowożytnych wieża przez pewien czas służyła jako więzienie. Po wojnie nieużytkowany i nieremontowany obiekt popadł w ruinę. Ze względu na spękania murów i katastrofalny stan więźby dachowej obiekt został obniżony do wysokości drugiej kondygnacji i zabezpieczony do czasu jego rewaloryzacji.
Pałac
Trzebielski pałac został usytuowany po południowo-zachodniej stronie miejscowości, poza murami obronnymi średniowiecznego miasta. Budynek otoczony był fosą oraz częściowo zachowanym murem z kamienia polnego z umieszczonymi w narożach cylindrycznymi basztami. Dojazd do pałacu prowadził od strony wschodniej przez murowany most, obecnie zawalony. Po stronie południowej budynku mieścił się niewielki park.
Rezydencję w Trzebielu wybudował w 1601 roku hrabia Henryk Anzelm Promnitz, przypuszczalnie na miejscu istniejącego tu wcześniej zamku. Henryk Anzelm wiele podróżował po Europie, zwiedzając m.in. Włochy, Holandię i Anglię. W Trzebielu wzniósł założenie obronne na wzór późnorenesansowego rozwiązania „palazzo in fortezza”. Budowla z początku XVII wieku, założona na planie kwadratu, rozplanowana została symetrycznie, z sienią przelotową umieszczoną w osi środkowej oraz pomieszczeniami usytuowanymi w dwóch traktach po jej obu stronach. Elewacje zdobiło jedynie sgraffito.
W 1729 roku Erdman II Promnitz przeprowadził barokową przebudowę rezydencji. Głównym akcentem zmieniającym charakter pierwotnego założenia było zastąpienie sieni centralną klatką schodową i umieszczenie wokół niej pomieszczeń w układzie amfiladowym. Elewacje ozdobiono zdwojonymi pilastrami w wielkim porządku, podkreślającymi ich wertykalność. Przebudowa nadała rezydencji charakter pałacu – willi. Można w niej dostrzec nawiązanie do późnego baroku, ale przede wszystkim wyraźny wpływ palladianizmu, odżywającego wówczas w Europie Środkowej.
W obecnym kształcie to budowla o cechach stylowych baroku, z renesansowymi sklepieniami w parterze. Pałac założony jest na planie kwadratu o długości boku 22 m, z elewacją frontową zwróconą w kierunku wschodnim. Dwukondygnacyjny budynek nakryty jest dachem mansardowym. Pięcioosiowa fasada pałacu rozplanowana jest symetrycznie. W pionie artykułują ją zdwojone pilastry w wielkim porządku. W osi środkowej umieszczony jest portal wejściowy, na którym wspiera się pseudobalkon. Wyżej znajduje się wysoka wystawka, ujęta w spływające woluty. Dodatkową dekorację architektoniczną stanowią opaski okienne o łuku wklęsło-wypukłym oraz prostokąty o wklęsłych narożnikach umieszczone w osiach między kondygnacjami. Elewację zachodnią, również pięcioosiową, podobnie jak fasadę, organizują pilastry w wielkim porządku. Pozostałe elewacje, południowa – pięcioosiowa i północna – sześcioosiowa, zakomponowane są skromniej. Ich dekoracja ogranicza się do opasek okiennych opracowanych analogicznie jak w fasadzie.
Obecnie pałac znajduje się w bardzo złym stanie zachowania. Od 1945 roku jest nie użytkowany. W latach 1977-1977 obiekt poddany został pracom remontowo-zabezpieczającym. W 1991 roku rozpoczęto niedokończony remont, obejmujący wymianę pokrycia dachu.
