Zamek
Żarski zespół rezydencjonalny położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. Zamek zajmuje południowo-zachodni segment założenia. Od wschodu połączony jest bramą z wybudowanym na początku XVIII wieku pałacem, a do jego południowo-zachodniego narożnika przylega jeden z budynków pierwotnej kuchni. Od północy i wschodu otoczony jest szeroką, obecnie suchą, fosą.
Przyjmuje się, że w połowie XIII wieku Albrecht Dewin wzniósł murowany zamek, odpowiadający obecnemu skrzydłu północnemu. W latach 1320-1329, kolejni właściciele Żar, Packowie, powiększyli siedzibę dobudowując skrzydło zachodnie i wieżę od południa. Wzniesiono też mury obronne zamku, powiązane ściśle z murami miejskimi. Skrzydło wschodnie powstało na początku XV wieku, kiedy w posiadanie dóbr żarskich weszli Bibersteinowie. W połowie XVI wieku Hieronim Biberstein oraz jego brat Krzysztof, przeprowadzili renesansową przebudowę zamku, obejmującą m.in. wzniesienie krużganków po trzech stronach dziedzińca z bogatą dekoracją sgraffitową. Wówczas też wprowadzono we wnętrzach sklepienia kolebkowe z lunetami wraz z wystrojem sztukatorskim i malarskim. Późniejsze sztukaterie, datowane na przełom XVI i XVII wieku, wiążą się już z działalnością Promnitzów. Zewnętrzny wygląd elewacji zamkowych został nadany około 1700 roku. Wtedy też przebudowano wieżę nadając jej barokowy charakter. Począwszy od 1824 roku zamek służył jako więzienie. W 1930 urządzono tutaj Muzeum Regionalne powiatu żarskiego, które funkcjonowało do 1945 roku.
Architektoniczna forma zamku, łącząca gotyk i renesans, zachowała się bez większych zmian do czasów obecnych. Cztery jednotraktowe skrzydła rozplanowane są wokół wewnętrznego dziedzińca, otoczonego z trzech stron krużgankami. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, natomiast komnaty sklepieniami kolebkowymi z lunetami, dekorowanymi renesansowymi i barokowymi sztukateriami. Trzykondygnacyjne skrzydła posiadają dachy wielospadowe. Nad zwartą bryłą budynku dominuje czworoboczna wieża wtopiona w skrzydło południowe. Gładkie elewacje, przeprute prostokątnymi otworami okiennymi, zdobi fryz oraz wydatny gzyms koronujący.
Od 1955 roku do lat 80. XX wieku wykonano przy zamku szereg prac zabezpieczających i remontowych. Działania te obejmowały m.in. usunięcie elementów grożących zawaleniem, rozbiórkę spękanych murów, reperację więźby i pokrycia dachowego oraz rekonstrukcję narożnika zamku, który uległ zniszczeniu podczas nalotu alianckiego w kwietniu 1944 roku. W latach 70. prowadzono ponadto badania archeologiczne i architektoniczne, zajęto się również zabezpieczeniem malowideł i sztukaterii. Do 1980 roku wykonano większość prac wewnętrznych wraz z wykonaniem instalacji elektrycznej i wodno- kanalizacyjnej. Przeprowadzono także rekonstrukcję i konserwację sztukaterii. Sprzedaż zamku prywatnemu właścicielowi przerwała tok prac. W ostatnich latach wykonano nowe pokrycie dachu. Planowana jest odbudowa zabytku.
Pałac
Pałac wraz z zamkiem stanowi główny element założenia rezydencjonalnego usytuowanego w północno-zachodniej części Żar. W XVIII wieku założenie obejmowało m.in.: ogród pałacowy, ujeżdżalnię, park, pałac letni, tzw. Błękitną Bramę, pawilon ogrodowy, budynki folwarczne oraz domek myśliwski. Cały teren okalał mur, w obrębie którego znajdował się również cmentarz przy kościele św. Piotra.
Żarski pałac został wzniesiony w latach 1710-1728 z inicjatywy Erdmanna II von Promnitz. Budowa pałacu była jednym z elementów większego przedsięwzięcia, którego celem było stworzenie imponującego zespołu o charakterze reprezentacyjnym. Pałac stanął na miejscu średniowiecznego podzamcza. Budynek kryje relikty starszych murów, wśród nich kaplicy zamkowej, a także XIV-wiecznych murów miejskich. Projekt rezydencji wiązany jest z budowniczym Baarem, jednakże w tym czasie dla Erdamnna Promnitaza pracowali także Simonetti oraz Spanninger. Bogaty wystrój sztukatorski wnętrz był dziełem Caltella, Piotra Dallingera i Henryka Schultze, natomiast prace rzeźbiarskie wykonał Jana Baucha. Wnętrza pałacu były zdobione różnobarwnymi kominkami, plafonami z płaskorzeźbami i malarstwem iluzjonistycznym oraz pełnoplastycznymi przedstawieniami figuralnymi.
Promnitzowie rezydowali w Żarach do 1765 roku, kiedy to dobra przeszły w ręce elektora saskiego. W 1815 roku Żary włączono do Prus, a barokową rezydencję przeznaczono na siedzibę władz miejskich oraz więzienie. Podczas II wojny świtowej pałac został poważnie uszkodzony. Najmniej ucierpiało skrzydło północne, które po 1945 roku zaadaptowano na siedzibę starostwa.
Plan barokowego pałacu tworzą cztery skrzydła zamykające prostokątny dziedziniec. Trzykondygnacyjna bryła nakryta jest dachem mansardowym. Elewacja frontowa, zwrócona w kierunku południowym, ma charakter monumentalny i reprezentacyjny. Zakomponowana jest symetrycznie jako dziewiętnastoosiowa, z częścią środkową oraz narożnikami podkreślonymi ryzalitami pozornymi. Ryzalit środkowy zaakcentowany jest kolumnadą, natomiast ryzality narożne artykułowane są pilastrami. Ryzality zwieńczone zostały trójkątnymi tympananonami. W środkowym umieszczony jest podwójny herb Promnitzów i Sachsen-Weissenfeles, w bocznych – litery księżnej saksońskiej Anny Marii i hrabiego Erdmanna Promnitza. Horyzontalne podziały wyznaczają gierowane gzymsy: międzykondygnacyjny oraz koronujący. Część prostokątnych otworów okiennych ujęta jest w profilowane opaski, niektóre spięte kluczem, inne zdobione obramieniami uszakowymi. Pozostałe elewacje posiadają charakter skromniejszy.
W 1968 roku prowadzono prace zabezpieczające, obejmujące odgruzowanie pałacu oraz częściową rekonstrukcję ubytków muru i sklepienia. Zachowano więźbę skrzydła północnego, do pozostałych skrzydeł wprowadzono więźbę stalową. Obecnie pałac jest nieużytkowany i zaniedbany. Stanowi własność prywatną. W ostatnich latach naprawiono pokrycie dachu pałacu. Planowana jest jego odbudowa.
Pałac Letni
Pałac Letni zlokalizowany jest na północ od starego miasta, na trenie obecnego parku miejskiego. Pierwotnie, na południe od budowli znajdował się ogród francuski założony w latach 30. XVIII wieku. Pałac wraz z ogrodem należały do zespołu rezydencjonalno-parkowego powstałego z inicjatywy Erdmana II von Promnitz.
Pałac letni został wzniesiony w 1723 roku. Twórcami projektu byli prawdopodobnie włoscy budowniczowie, Spanninger i Simonetti, którzy pracowali w tym czasie dla Erdmana II Promnitza przy budowie żarskiego pałacu Promnitzów. Wzniesiony jako tzw. „Domek w parku”, obiekt pierwotnie był przeznaczony na szkołę rycerską. Jednakże, już w połowie XVIII wieku zaczął pełnić funkcję Pałacu Letniego. Była to wówczas niewielka, dwukondygnacyjna budowla, nakryta dachem czterospadowym, założona na planie wygiętego w łuk prostokąta. Pałac otaczał szaniec oraz fosa z mostkiem zwodzonym. W 1735 roku obiekt został rozbudowany. Do pierwotnej bryły od strony zachodniej dostawiono dwa skrzydła, ustawione w stosunku do siebie pod kątem prostym, zaś od północy – ryzalit mieszczący klatkę schodową. W drugiej fazie rozbudowy wzniesiono jeszcze jedno skrzydło, od strony wschodniej, które uległo zniszczeniu w 1863 roku. Pod koniec XVIII wieku w posiadanie pałacu wszedł kupiec i właściciel tkalni, niejaki Perti. W 1812 roku rezydencja została zaadaptowana na szpital dla psychicznie chorych. W 2. poł. XIX wieku, w związku z rozbudową kompleksu szpitalnego, do pałacu od strony wschodniej dostawiono niższy, pozbawiony dekoracji budynek.
W obecnym kształcie pałac składa się z korpusu głównego założonego na rzucie wygiętego w łuk prostokąta z prostokątnym ryzalitem od strony północnej oraz dwóch prostokątnych skrzydeł bocznych, od strony zachodniej, na planie litery „L”. Korpus główny jest jedno-, natomiast skrzydła boczne półtoratraktowe. Elewacja frontowa pałacu skierowana jest na południe. Bryła budynku składa się z trzech dwukondygnacyjnych części, tej samej wysokości. Podpiwniczony korpus główny nakrywa dach dwuspadowy, zaś niepodpiwniczone skrzydła boczne dachy mansardowe. Elewacje starszej części różnią się od skrzydeł bocznych i ryzalitu odmienną artykulacją ścian. Symetryczna fasada zaplanowana jest jako siedmioosiowa, przy czym pięć osi znajduje się w części wgiętej, zaś dwie skrajne na odcinkach prostych. Kompozycja elewacji opiera się na równowadze elementów horyzontalnych i wertykalnych. W poziomie fasadę dzielą profilowane gzymsy – cokołowy, międzykondygnacyjny i wieńczący. Zaś w pionie ściany artykułują boniowane pilastry flankujące otwory okienne i drzwiowy obu kondygnacji. W osi fasady mieści się wejście główne umieszczone w otworze zamkniętym łukiem pełnym ujęte w obramienie z maszkaronem. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, ujęte w uszakowe obramienia spiete kluczami. Okna drugiej kondygnacji dodatkowo zwieńczone są naczółkami segmentowmi. Otwory okienne parteru, mieszczące się w części wklęsłej, zamknięte są w niszach powtarzających wielkość i kształt obramienia drzwiowego. Elewacja północna ukształtowana została analogicznie jak fasada. Natomiast elewacje skrzydeł bocznych i ryzalitu opracowane są nieco skromniej. Ramowy podział płaszczyzny oparty jest na zestawieniu gładkich gzymsów działowych i gładkich lizenach. Rytmicznie rozmieszczone otwory okienne ujęte są w uszakowe obramienia spięte kluczem. W jednej z sal pałacu zachował się murowny kominek z dekoracją sztukatorską, a także szczątkowo zachowana dekoracja sztukatorska ścian.
Po II wojnie światowej pałac był użytkowany jako szpital wojskowy. Następnie opuszczony, uległ destrukcji. W latach 80. XX wieku, na zlecenie Wojskowego Szpitala w Żarach rozpoczęto remont rezydencji, zaprzestany w 1989 roku. Od lat 90. XX wieku zabytek znajduje się w rękach prywatnych. Właściciel podjął prace o charakterze zabezpieczającym, przerwane jednakże kilka lat temu. Obecnie obiekt znajduje się w bardzo złym stanie zachowania.
Żarski zespół rezydencjonalny położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. Zamek zajmuje południowo-zachodni segment założenia. Od wschodu połączony jest bramą z wybudowanym na początku XVIII wieku pałacem, a do jego południowo-zachodniego narożnika przylega jeden z budynków pierwotnej kuchni. Od północy i wschodu otoczony jest szeroką, obecnie suchą, fosą.
Przyjmuje się, że w połowie XIII wieku Albrecht Dewin wzniósł murowany zamek, odpowiadający obecnemu skrzydłu północnemu. W latach 1320-1329, kolejni właściciele Żar, Packowie, powiększyli siedzibę dobudowując skrzydło zachodnie i wieżę od południa. Wzniesiono też mury obronne zamku, powiązane ściśle z murami miejskimi. Skrzydło wschodnie powstało na początku XV wieku, kiedy w posiadanie dóbr żarskich weszli Bibersteinowie. W połowie XVI wieku Hieronim Biberstein oraz jego brat Krzysztof, przeprowadzili renesansową przebudowę zamku, obejmującą m.in. wzniesienie krużganków po trzech stronach dziedzińca z bogatą dekoracją sgraffitową. Wówczas też wprowadzono we wnętrzach sklepienia kolebkowe z lunetami wraz z wystrojem sztukatorskim i malarskim. Późniejsze sztukaterie, datowane na przełom XVI i XVII wieku, wiążą się już z działalnością Promnitzów. Zewnętrzny wygląd elewacji zamkowych został nadany około 1700 roku. Wtedy też przebudowano wieżę nadając jej barokowy charakter. Począwszy od 1824 roku zamek służył jako więzienie. W 1930 urządzono tutaj Muzeum Regionalne powiatu żarskiego, które funkcjonowało do 1945 roku.
Architektoniczna forma zamku, łącząca gotyk i renesans, zachowała się bez większych zmian do czasów obecnych. Cztery jednotraktowe skrzydła rozplanowane są wokół wewnętrznego dziedzińca, otoczonego z trzech stron krużgankami. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi, natomiast komnaty sklepieniami kolebkowymi z lunetami, dekorowanymi renesansowymi i barokowymi sztukateriami. Trzykondygnacyjne skrzydła posiadają dachy wielospadowe. Nad zwartą bryłą budynku dominuje czworoboczna wieża wtopiona w skrzydło południowe. Gładkie elewacje, przeprute prostokątnymi otworami okiennymi, zdobi fryz oraz wydatny gzyms koronujący.
Od 1955 roku do lat 80. XX wieku wykonano przy zamku szereg prac zabezpieczających i remontowych. Działania te obejmowały m.in. usunięcie elementów grożących zawaleniem, rozbiórkę spękanych murów, reperację więźby i pokrycia dachowego oraz rekonstrukcję narożnika zamku, który uległ zniszczeniu podczas nalotu alianckiego w kwietniu 1944 roku. W latach 70. prowadzono ponadto badania archeologiczne i architektoniczne, zajęto się również zabezpieczeniem malowideł i sztukaterii. Do 1980 roku wykonano większość prac wewnętrznych wraz z wykonaniem instalacji elektrycznej i wodno- kanalizacyjnej. Przeprowadzono także rekonstrukcję i konserwację sztukaterii. Sprzedaż zamku prywatnemu właścicielowi przerwała tok prac. W ostatnich latach wykonano nowe pokrycie dachu. Planowana jest odbudowa zabytku.
Pałac
Pałac wraz z zamkiem stanowi główny element założenia rezydencjonalnego usytuowanego w północno-zachodniej części Żar. W XVIII wieku założenie obejmowało m.in.: ogród pałacowy, ujeżdżalnię, park, pałac letni, tzw. Błękitną Bramę, pawilon ogrodowy, budynki folwarczne oraz domek myśliwski. Cały teren okalał mur, w obrębie którego znajdował się również cmentarz przy kościele św. Piotra.
Żarski pałac został wzniesiony w latach 1710-1728 z inicjatywy Erdmanna II von Promnitz. Budowa pałacu była jednym z elementów większego przedsięwzięcia, którego celem było stworzenie imponującego zespołu o charakterze reprezentacyjnym. Pałac stanął na miejscu średniowiecznego podzamcza. Budynek kryje relikty starszych murów, wśród nich kaplicy zamkowej, a także XIV-wiecznych murów miejskich. Projekt rezydencji wiązany jest z budowniczym Baarem, jednakże w tym czasie dla Erdamnna Promnitaza pracowali także Simonetti oraz Spanninger. Bogaty wystrój sztukatorski wnętrz był dziełem Caltella, Piotra Dallingera i Henryka Schultze, natomiast prace rzeźbiarskie wykonał Jana Baucha. Wnętrza pałacu były zdobione różnobarwnymi kominkami, plafonami z płaskorzeźbami i malarstwem iluzjonistycznym oraz pełnoplastycznymi przedstawieniami figuralnymi.
Promnitzowie rezydowali w Żarach do 1765 roku, kiedy to dobra przeszły w ręce elektora saskiego. W 1815 roku Żary włączono do Prus, a barokową rezydencję przeznaczono na siedzibę władz miejskich oraz więzienie. Podczas II wojny świtowej pałac został poważnie uszkodzony. Najmniej ucierpiało skrzydło północne, które po 1945 roku zaadaptowano na siedzibę starostwa.
Plan barokowego pałacu tworzą cztery skrzydła zamykające prostokątny dziedziniec. Trzykondygnacyjna bryła nakryta jest dachem mansardowym. Elewacja frontowa, zwrócona w kierunku południowym, ma charakter monumentalny i reprezentacyjny. Zakomponowana jest symetrycznie jako dziewiętnastoosiowa, z częścią środkową oraz narożnikami podkreślonymi ryzalitami pozornymi. Ryzalit środkowy zaakcentowany jest kolumnadą, natomiast ryzality narożne artykułowane są pilastrami. Ryzality zwieńczone zostały trójkątnymi tympananonami. W środkowym umieszczony jest podwójny herb Promnitzów i Sachsen-Weissenfeles, w bocznych – litery księżnej saksońskiej Anny Marii i hrabiego Erdmanna Promnitza. Horyzontalne podziały wyznaczają gierowane gzymsy: międzykondygnacyjny oraz koronujący. Część prostokątnych otworów okiennych ujęta jest w profilowane opaski, niektóre spięte kluczem, inne zdobione obramieniami uszakowymi. Pozostałe elewacje posiadają charakter skromniejszy.
W 1968 roku prowadzono prace zabezpieczające, obejmujące odgruzowanie pałacu oraz częściową rekonstrukcję ubytków muru i sklepienia. Zachowano więźbę skrzydła północnego, do pozostałych skrzydeł wprowadzono więźbę stalową. Obecnie pałac jest nieużytkowany i zaniedbany. Stanowi własność prywatną. W ostatnich latach naprawiono pokrycie dachu pałacu. Planowana jest jego odbudowa.
Pałac Letni
Pałac Letni zlokalizowany jest na północ od starego miasta, na trenie obecnego parku miejskiego. Pierwotnie, na południe od budowli znajdował się ogród francuski założony w latach 30. XVIII wieku. Pałac wraz z ogrodem należały do zespołu rezydencjonalno-parkowego powstałego z inicjatywy Erdmana II von Promnitz.
Pałac letni został wzniesiony w 1723 roku. Twórcami projektu byli prawdopodobnie włoscy budowniczowie, Spanninger i Simonetti, którzy pracowali w tym czasie dla Erdmana II Promnitza przy budowie żarskiego pałacu Promnitzów. Wzniesiony jako tzw. „Domek w parku”, obiekt pierwotnie był przeznaczony na szkołę rycerską. Jednakże, już w połowie XVIII wieku zaczął pełnić funkcję Pałacu Letniego. Była to wówczas niewielka, dwukondygnacyjna budowla, nakryta dachem czterospadowym, założona na planie wygiętego w łuk prostokąta. Pałac otaczał szaniec oraz fosa z mostkiem zwodzonym. W 1735 roku obiekt został rozbudowany. Do pierwotnej bryły od strony zachodniej dostawiono dwa skrzydła, ustawione w stosunku do siebie pod kątem prostym, zaś od północy – ryzalit mieszczący klatkę schodową. W drugiej fazie rozbudowy wzniesiono jeszcze jedno skrzydło, od strony wschodniej, które uległo zniszczeniu w 1863 roku. Pod koniec XVIII wieku w posiadanie pałacu wszedł kupiec i właściciel tkalni, niejaki Perti. W 1812 roku rezydencja została zaadaptowana na szpital dla psychicznie chorych. W 2. poł. XIX wieku, w związku z rozbudową kompleksu szpitalnego, do pałacu od strony wschodniej dostawiono niższy, pozbawiony dekoracji budynek.
W obecnym kształcie pałac składa się z korpusu głównego założonego na rzucie wygiętego w łuk prostokąta z prostokątnym ryzalitem od strony północnej oraz dwóch prostokątnych skrzydeł bocznych, od strony zachodniej, na planie litery „L”. Korpus główny jest jedno-, natomiast skrzydła boczne półtoratraktowe. Elewacja frontowa pałacu skierowana jest na południe. Bryła budynku składa się z trzech dwukondygnacyjnych części, tej samej wysokości. Podpiwniczony korpus główny nakrywa dach dwuspadowy, zaś niepodpiwniczone skrzydła boczne dachy mansardowe. Elewacje starszej części różnią się od skrzydeł bocznych i ryzalitu odmienną artykulacją ścian. Symetryczna fasada zaplanowana jest jako siedmioosiowa, przy czym pięć osi znajduje się w części wgiętej, zaś dwie skrajne na odcinkach prostych. Kompozycja elewacji opiera się na równowadze elementów horyzontalnych i wertykalnych. W poziomie fasadę dzielą profilowane gzymsy – cokołowy, międzykondygnacyjny i wieńczący. Zaś w pionie ściany artykułują boniowane pilastry flankujące otwory okienne i drzwiowy obu kondygnacji. W osi fasady mieści się wejście główne umieszczone w otworze zamkniętym łukiem pełnym ujęte w obramienie z maszkaronem. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, ujęte w uszakowe obramienia spiete kluczami. Okna drugiej kondygnacji dodatkowo zwieńczone są naczółkami segmentowmi. Otwory okienne parteru, mieszczące się w części wklęsłej, zamknięte są w niszach powtarzających wielkość i kształt obramienia drzwiowego. Elewacja północna ukształtowana została analogicznie jak fasada. Natomiast elewacje skrzydeł bocznych i ryzalitu opracowane są nieco skromniej. Ramowy podział płaszczyzny oparty jest na zestawieniu gładkich gzymsów działowych i gładkich lizenach. Rytmicznie rozmieszczone otwory okienne ujęte są w uszakowe obramienia spięte kluczem. W jednej z sal pałacu zachował się murowny kominek z dekoracją sztukatorską, a także szczątkowo zachowana dekoracja sztukatorska ścian.
Po II wojnie światowej pałac był użytkowany jako szpital wojskowy. Następnie opuszczony, uległ destrukcji. W latach 80. XX wieku, na zlecenie Wojskowego Szpitala w Żarach rozpoczęto remont rezydencji, zaprzestany w 1989 roku. Od lat 90. XX wieku zabytek znajduje się w rękach prywatnych. Właściciel podjął prace o charakterze zabezpieczającym, przerwane jednakże kilka lat temu. Obecnie obiekt znajduje się w bardzo złym stanie zachowania.
