Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Zielonej Górze gm. loco, pow. loco
Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Zielonej Górze wzniesiony został na północnych obrzeżach starego miasta, na zamknięciu ulicy Mariackiej. Tuż przed rozpoczęciem budowy był to teren warzelni i ogrodu należących do S. Schultza. Obecnie kościół otacza od strony południowej zwarta zabudowa śródmiejska, od strony zachodniej zaś założony jest miejski plac. W pobliżu, przy ul. Lisowskiego, znajdują się zabudowania dawnej szkoły ewangelickiej.
Zielona Góra leży w historycznych granicach Księstwa Głogowskiego. Rozwinęła się przy średniowiecznych traktach handlowych prowadzących z Krosna Odrzańskiego do Głogowa i z Międzyrzecza do Kożuchowa. W roku 1323 otrzymała przywileje. Powstały archiprezbiteriat zielonogórski przynależał do diecezji śląskiej. Prawdopodobnie reformacyjne myśli Lutra bardzo szybko dotarły do Zielonej Góry, gdyż w okresie jego wystąpień, kilku mieszkańców miasta studiowało w Wittenberdze. Głoszenie tak odważnych myśli na pewno nie pozostało bez echa. Sprzyjało temu silne zielonogórskie mieszczaństwo, które w „nowym porządku” widziało szansę rozszerzenia swoich wpływów na dziedziny dotychczas podległe Kościołowi. Rozpowszechnienie nauk Lutra przypisuje się bezpośrednio Andreasowi Ebertowi, wykształconemu w Wittenberdze, który za głoszenie reformatorskich treści został zmuszony do opuszczenia Nysy i powrotu do rodzinnej Zielonej Góry. Rzeczywistym reformatorem Zielonej Góry był jednak Paul Lemberg pochodzący z Żagania, który za odstępstwa od wiary został ściągnięty ze stanowiska opata żagańskiego i osadzony na probostwie właśnie w Zielonej Górze. Tuż po przybyciu do Zielonej Góry, Lemberg wprowadził ewangelickie nabożeństwo i zlikwidował szereg świąt. Poszerzył również zasięg reformacyjnych nauk na okoliczne wsie. Pomimo wypędzenia Lemberga z Zielonej Góry reformacja, już silnie zakorzeniona, rozwijała się nadal. Wkrótce zielonogórscy luteranie praktycznie sami powoływali swoich pastorów, jednakże nie mogli korzystać z katolickiego kościoła pw. św. Jadwigi. Początkowo wznieśli zatem niewielki kościół na dzisiejszym Placu Słowiańskim. Później, w latach 1741-1748 nabożeństwa odprawiali w jednej z reprezentacyjnych sal ratusza. W 1740 r. Śląsk został połączony z protestanckimi Prusami. Umożliwiło to wzniesienie obecnego kościoła w latach 1745-1748 przez budowniczego Leopolda i cieślę Fischera. Początkowo była to budowla bezwieżowa. Realizację wieży przewidziano jednak już w pierwszym etapie prac, wprowadzając dodatkowe cztery filary w skrzydle południowym krzyża. Prawdopodobnie początkowo znajdowała się tutaj sygnaturka. Budowę wieży ostatecznie rozpoczęto w roku 1828. W roku 1929 zamontowano na niej zegar wykonany przez Möllingera w Berlinie. Kolejne dzwony zamówiono pod Budziszynem. Zostały one zarekwirowane w okresie I wojny światowej. Tuż po wojnie ufundowano nowe.
Orientowany kościół założono na rzucie krzyża greckiego. Korpus nawowy wzniesiony w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym, nakryto dachem mansardowym o pokryciu ceramicznym. Wymurowaną z cegły i kamienia otynkowaną wieżę dobudowano do fasady i zwieńczono tarasem i ośmioboczną iglicą. Elewacje nawy ukształtowano przez regularny układ konstrukcji szkieletowej z otynkowanymi wypełnieniami pól międzyryglowych. Otwory okienne wprowadzono osiowo w dwóch kondygnacjach. W dolnej kondygnacji oknom nadano wykrój kwadratów, górnym prostokątów zamkniętych odcinkowo. Wejścia wprowadzono w elewacjach zamykających ramiona krzyża. Zachowano w nich zabytkową stolarkę drzwiową o zróżnicowanej stylistyce – klasycyzującej i neogotyckiej. Trójkondygnacyjną elewację wieżową, zakomponowano kulisowo. Na osi wprowadzono portal zwieńczony trójkątnym naczółkiem.
Wnętrze przekryte stropem belkowym obiegają trzy kondygnacje drewnianych empor związanych konstrukcyjnie ze ścianami obwodowymi. Zachowało się bogate wyposażenie świątyni: ołtarz główny z 1749 r., rokokowa chrzcielnica, cancellum z 1747 r., ambona o także pochodzące z początku wieku XX organy.
Tuż po wojnie kościół został przejęty przez napływową ludność polską wyznania katolickiego. Pomimo dobrego stanu zachowania, w roku 1946 pojawił się pomysł rozbiórki budowli i przeniesienia organów do kościoła franciszkańskiego w Poznaniu. Na szczęście nie zrealizowano żadnej z koncepcji i poświęcono go 1 grudnia 1949 r. W okresie powojennym przeprowadzono szereg remontów zarówno budowli, jak i poszczególnych elementów wyposażenia. W roku 1987 wydzielono część śródmiejską z parafii św. Jadwigi i powołano samodzielną parafię Matki Bożej Częstochowskiej. W ostatnich latach położono nowy dach na świątyni i odremontowano elewacje. Jest to jedyny na taką skalę obiekt o konstrukcji szkieletowej i wspaniale zachowanym wyposażeniem w województwie lubuskim.
