Kościół pw. św. Stanisława Biskupa w Żelechowie gm. Łagów Lubuski, pow. świebodziński
Żelechów położony jest na południowy-wschód od Łagowa Lubuskiego, w pobliżu drogi krajowej prowadzącej przez Świebodzin. Założona na planie owalnicowym wieś zachowała czytelność układu do dzisiaj. Świątynia wzniesiona została w północnej części wsi, po przeciwnej stronie założenia pałacowo-folwarcznego stanowiącego dominantę w zabudowie miejscowości. Kościół położony jest na niewielkim placu wydzielonym od pozostałej zabudowy współczesnym ogrodzeniem. Na terenie działki kościelnej rośnie krąg kilkusetletnich lip.
Wieś Żelechów założona została zapewne w XIII w. W roku 1421 została przejęta z rąk właścicieli Trzemeszna Lubuskiego przez łagowską komandorię joanitów. Prawdopodobnie w miejscowości istniał już wówczas kościół. W roku 1461 Żelechów stał się własnością rodziny von Horn. W źródłach zachowała się krótka wzmianka o przejęciu „instytucji na plebanię” w 1514 r. przez Jakuba Grosskopfa. W okresie reformacji kościół przejęty został przez protestantów. W 1648 r. wzniesiono nową świątynię. Po roku 1657 osiedliła się w miejscowości kolonia arian polskich między innymi z gminy Bobowickiej, wydalona z obszaru państwa polskiego. Miała ona zasadniczy wpływ na kształtowanie poglądów religijnych nie tylko w Żelechowie, ale także w całym rejonie. Powstały w połowie XVII w. kościół wzniesiony był w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem gliną z sieczką pierwotnie posiadał prostą bryłę, którą wzbogacono zapewne na początku XIX w. o zakrystię dobudowaną od północy. Prowadząca do wnętrza kościoła kruchta także stanowi element późniejszy.
Kościół wzniesiony został w konstrukcji szkieletowej, na planie prostokąta zamkniętego od wschodu trójbocznie. Zwartą bryłę nakryto dachem wielospadowym i wzbogacono osadzoną w kalenicy drewnianą wieżą od strony zachodniej. Do korpusu kościoła przylegają od strony północnej zakrystia, a od strony południowej kruchta, kryte dachami dwuspadowymi. Ściany świątyni, wykonane w konstrukcji szkieletowej, osadzone są na niewysokim cokole. Wypełnienie pól międzyryglowych ceglane, wtórnie pokryte zostało tynkiem cementowym. Elewacja południowa pięcioosiowa, zakomponowana została symetrycznie z prostokątnych pól utworzonych przez słupy i rygle konstrukcji dodatkowo wzmocnionej zastrzałami. Część elewacji przesłania XIX-wieczna kruchta, także w konstrukcji szkieletowej. Przez kruchtę wiedzie główne wejście do kościoła. Szczyt kruchty przekryto deskowaniem. Po jej bokach, elewację wzbogacają po dwa prostokątne sześciokwaterowe otwory okienne. Elewacja wschodnia utworzona została z trzech ścian prezbiterialnych. Ścianę środkową, pełną, zakomponowano z regularnie rozstawionych słupów połączonych ryglami tworzących kwadratowe pola. Ściany boczne przepruto dodatkowo oknami analogicznymi do elewacji południowej. Elewacja północna utworzona została analogicznie do południowej, jednak pojawiająca się na jej osi zakrystia jest znacznie wyższa niż kruchta i wchodzi w strefę dachu. W elewacji zakrystii wprowadzono wejście. Zarówno stolarka okienna, jak i drzwiowa identyczna jak w elewacji południowej. Dodatkowo w elewacjach bocznych kruchty wykonano nieco mniejsze okna dwuskrzydłowe, sześciokwaterowe. Zachodnia elewacja wieżowa została całkowicie odeskowana. W przyziemiu, na osi elewacji, wprowadzono wejście do wieży. Poziomy akcent na elewacji wieży wprowadzony został w postaci gzymsu osłaniającego zakończenia belek konstrukcji wewnętrznej. Wieżę zwieńczono szcześcioboczną iglicą przekrytą blachą cynkową.
Salowe wnętrze kościoła, przekryte nagim stropem belkowym, wzbogacone było niegdyś biegnącymi wzdłuż ściany południowej, zachodniej i wschodniej, emporami wspartymi na sześciu słupach. Obecnie zachowane są jedynie cztery słupy empory połączone z konstrukcją stropu za pomocą nacinanych mieczy. Współczesną posadzkę kościoła wykonano z kwadratowych płyt lastrykowych. W świątyni znajduje się ponadto skromny ołtarz o charakterze ludowym.
Powojenna historia kościoła nie została dobrze udokumentowana. Wiadomo, iż w trakcie działań wojennych świątynia nie uległa zniszczeniu. W roku 1964 odnotowano tylko nieznaczne „zużycie naturalne”. W latach 70., zapewne ze względu na pogarszający się stan budowli, przystąpiono do remontu kościoła. Prace te polegały na wymianie znaczącej ilości drewnianych elementów konstrukcyjnych a także materiału wypełnienia ścian z szachulca na cegłę. Wówczas też zmieniono wymiary niektórych otworów drzwiowych i okiennych. Zrezygnowano także z odtworzenia części detali konstrukcyjnych. Największym przekształceniom uległa dobudowana w XIX w. od północy zakrystia. W jej wnętrzu zmieniono poziom stropów, a w konsekwencji zrezygnowano z odtwarzania otworów okiennych. Prawdopodobnie wówczas też zlikwidowano częściowo empory wewnątrz kościoła. Kolejne prace podejmowane przy obiekcie nie miały już tak znaczącego charakteru. Pod koniec lat 70. XX w. we wnętrzu świątyni wykonano posadzkę lastrykową a w roku 1994 przełożono dachówkę. Nie posiadamy informacji na temat ewentualnej daty likwidacji kamiennego muru niegdyś otaczającego teren przykościelny.
