Szukaj

Polityka prywatności
projekt i realizacja Carbo Media

Klępsk – kościół fil. pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny

Na terenie woj. lubuskiego zachowały się 53 drewniane świątynie, wśród których jednym z najcenniejszych zabytków jest kościół filialny Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Klępsku koło Sulechowa. Decyduje o tym nie tylko czternastowieczna metryka świątyni, ale również jej ukształtowane w XVI i XVII w. wnętrze, stanowiące niezwykle cenny przykład sztuki protestanckiej w Polsce, a jednocześnie rzadki przykład adaptacji świątyni katolickiej do potrzeb liturgii protestanckiej, przy poszanowaniu jej wcześniejszego wyposażenia.
Klępski kościół wzniesiony został w konstrukcji zrębowej. Na podstawie badań dendrochronologicznych określono czas jego budowy na okres pomiędzy 1367 a 1377 r. Z tego czasu pochodzi ściana wschodnia i zachodnia świątyni, zachowane w pierwotnej konstrukcji zrębowej. We wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się charakterystyczne, gotyckie okno szczelinowe, wycięte w jednym pniu drewna, jedyne zachowane tego typu okno w kościele drewnianym na terenie Polski.
W 1576 r. kościół przejęty został przez protestantów i w ich rękach pozostawał aż do drugiej wojny światowej. W latach 1581-1614 świątynię przebudowano, wprowadzając na miejscu zrębowych ścian podłużnych ściany w konstrukcji szkieletowej. Dobudowano też zakrystię oraz przedsionek od strony północnej, a od zachodu w 1657 r. wzniesiono nową wieżę, najprawdopodobniej na wzór wcześniejszej, zniszczonej w trakcie wojny trzydziestoletniej. Również wnętrze świątyni przystosowano do nowej liturgii, wprowadzając empory i loże kolatorskie, które ozdobiono bogatymi dekoracjami malarskimi, rzeźbiarskimi i snycerskimi. Wprowadzono też nowe elementy wyposażenia − chrzcielnicę i ambonę. Nad nawą założono strop z pułapem deskowym listwowo-ramowym, a nad prezbiterium – pozorne sklepienie kolebkowe, bogato je dekorując. Dalsze zmiany w zabytku nastąpiły dopiero na początku XX w., gdy dobudowano kaplicę po północnej stronie nawy.
Kościół jest orientowany, jednonawowy, z wyodrębnionym w bryle, nieco węższym i niższym od nawy głównej prezbiterium, zamkniętym prostą ścianą. W konstrukcji zrębowej, w której pierwotnie wzniesiono świątynię do dziś przetrwała ściana wschodnia i zachodnia. Ściany południową i północną wykonano w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem z cegły. Od strony zachodniej do kościoła przylega wysoka na 30 m wieża w konstrukcji szkieletowej na tzw. jednym słupie o elewacjach szalowanych deskami. Od strony północnej do prezbiterium dobudowano murowaną zakrystię i kruchtę, a do nawy – niewielką kaplicę. Dodatkowe wejście prowadzi do nawy kościoła od strony południowej.
Prostą bryłę świątyni nakryto odrębnymi dachami (dwuspadowe dachy założono nad nawą i prezbiterium, nad zakrystią i kruchtą – dach czterospadowy, a wieżę wieńczy dach namiotowy przechodzący górą w iglicę w formie wysmukłego ostrosłupa) o pokryciu z gontu. Od strony południowej i północnej wykonano dodatkowo drewniane otwarte galerie, prowadzące na empory okalające wnętrze świątyni.
Na szczególną uwagę zasługuje wnętrze świątyni, które stanowi świadectwo bogatej historii kościoła i jego licznych darczyńców. Najstarszym elementem, będącym pozostałością pierwotnego, średniowiecznego wyposażenia kościoła jest gotycki ołtarz szafiasty, którego szafa środkowa, skrzydła wraz z figurami apostołów i świętych datowane są na około 1400 r. Zajmująca centralne miejsce figura Marii z Dzieciątkiem oraz towarzyszące jej rzeźby aniołów datowane są na około 1485 r., a malowidło ze sceną „Zwiastowania”, zdobiące rewersy skrzydeł, powstało na początku XVI w. W 1610 r. ołtarz wzbogaciła predella z malowaną sceną „Ostatniej Wieczerzy”, ufundowaną przez właściciela klępskiego majątku Melchiora von Unruha. W 1667 r. do ołtarza dodano manierystyczne zwieńczenie z rzeźbiarską grupą „Ukrzyżowanie” z fundacji Sebastiana von Troschke.
Do najstarszych elementów protestanckiego wystroju świątyni należy polichromowana chrzcielnica z 1581 r., obraz w epitafium rodziny von Kalckreuth z 1583 r., empora południowa w nawie z 1586 r., wieńcząca ściany nawy dekoracja sztukatorska z 1593 r. oraz dekoracje empory w południowej części prezbiterium z 1609 r., powstałej z fundacji Melchiora von Unruha. Zdobią je cykle obrazów, w tym rzadkie przedstawienia personifikacji pięciu zmysłów, ukazanych jako młode damy w strojach z epoki. Epitafium dziecięce Zachariasza von Kalckreutha ufundowano w 1612 r. Rok później, z inicjatywy Melchiora i Konrada von Unruh oraz Hansa von Kalckreutha, strop nad nawą i pozorne sklepienie nad prezbiterium ozdobiono bogatą dekoracją malarską. Na ścianie tęczowej prezbiterium wykonano wówczas monumentalne malowidło „Zwiastowanie” (od strony wschodniej) oraz „Sąd Ostateczny” (od strony zachodniej). W 1614 r. ufundowana została przez Hansa von Kalckreutha manierystyczna ambona, a w 1615 r. – obraz „Zmartwychwstanie Chrystusa”. Barokowa loża kolatorska przy północnej ścianie nawy powstała w 1698 r. z fundacji Alexandra i Heleny von Kalckreuth.
Wystrój kościoła tworzy cykle tematyczne, które stanowią kompletny, typowy dla ówczesnych świątyń protestanckich program teologiczno-ikonograficzny o głębokim dydaktyczno-kontemplacyjnym przesłaniu, służącym przybliżeniu wiernym treści Pisma Świętego. Głównymi ich tematami są Grzech, Zbawienie i Łaska.
Na sklepieniu pozornym prezbiterium umieszczone są sceny biblijne, które przedstawiają wydarzenia starotestamentowe, zestawione ze scenami z Nowego Testamentu, których są prefiguracjami. Na stropie w nawie ukazano cykle Proroków, Apostołów i Cnót, zestawiając ze sobą postacie staro- i nowotestamentowe. Na parapetach empor w nawie znajdują się cykle, ukazujące początki rodzaju ludzkiego i jego drogę do Zbawienia. Na balustradzie empory południowej umieszczono cykl Genesis ze scenami od „Stworzenia człowieka” do „Wypędzenia z Raju”. Płyciny parapetu balkonu zachodniego to sceny ilustrujące dziesięć przykazań. Następnie przedstawiono cykl cudów Chrystusa, cykl efektywnej pokuty i cykl obrazujący doczesność i wieczność. Tak ukształtowany wystrój wnętrza świątyni przetrwał bez większych zmian aż do początku XX w. Kolejny istotny jego element dodano dopiero w 1922 r., gdy do nawy dobudowano od strony północnej kaplicę, którą ozdobiono ekspresjonistyczną polichromią ścienną i witrażem z przedstawieniem „Wypędzenia Adama i Ewy z Raju”, z fundacji Fryderyka Wilhelma Philipsborna i jego żony Elizy.
Po drugiej wojnie światowej kościół przejęty został przez parafię rzymskokatolicką w Łęgowie. W latach dziewięćdziesiątych XX w. przeprowadzono kompleksowe prace remontowo-konserwatorskie, obejmujące zabezpieczenia struktury świątyni. Wykonano wówczas konserwację więźby dachowej i założono nowe pokrycie z gontu, dezynfekcję i dezynsekcję elementów konstrukcyjnych i wnętrza kościoła oraz remont elewacji. Założono też instalację przeciwpożarową i przeciwwłamaniową. Większość wystroju i wyposażenia świątyni poddano zabiegom konserwatorsko-restauratorskim. Prace przeprowadzono przy współpracy z Zakładem Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej Uniwersytetu Toruńskiego. Prace konserwatorskie wykonali studenci pod kierunkiem dr. Dariusza Markowskiego w ramach praktyk studenckich. W latach 2013-2014, w ramach rozpoczętej w latach dziewięćdziesiątych XX w. i kontynuowanej przez lata współpracy z konserwatorami z Torunia, przeprowadzono prace przy konserwacji gotyckiego ołtarza i renesansowej ambony, które prowadził prof. D. Markowski, realizowane dzięki dofinansowaniu z Niemiecko-Polskiej Fundacji Ochrony Zabytków Kulturowych z Görlitz, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Gminy Sulechów i środków własnych parafii. W ten sposób cenne wyposażenie wnętrza świątyni zostanie zabezpieczone na kolejne lata.
Należy pamiętać, że na właścicielu zabytku ciąży duża odpowiedzialność. To od niego w dużej mierze zależy czy i w jakim stanie zabytek przetrwa dla potomnych. W przypadku klępskiego kościoła jego unikatowy wystrój wnętrza wymaga stałego nadzoru oraz  prowadzenia specjalistycznych prac konserwatorskich. Największym jednak zagrożeniem dla architektury drewnianej jest niebezpieczeństwo pożaru. Dotychczasowe zabezpieczenie − zarówno w kontekście konserwacji wnętrza, jak i bezpieczeństwa pożarowego − zabytek zawdzięcza swemu gospodarzowi, ks. proboszczowi Olgierdowi Banasiowi. W 1996 r. uchronił on kościół przed podpaleniem, organizując spontanicznie dyżury mieszkańców, gdy w regionie doszło do kilku podpaleń świątyń. Dzięki osobistemu ogromnemu zaangażowaniu i wieloletnim doświadczeniom stał się on wśród polskiego duchowieństwa jednym z wybitniejszych specjalistów w dziedzinie ochrony i zabezpieczeń sakralnych obiektów drewnianych oraz propagatorem tych zagadnień zarówno w środowiskach kościelnych, jak i świeckich, nie bez racji określonym w miesięczniku „National Geographic” „księdzem od pożarów”. Z tego m.in. względu w 2006 r., przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zamontowano w zabytku nowoczesny system ochrony przeciwpożarowej – system gaszenia mgłą wodną tzw. FOG. Jest to technologia polska oparta na innowacyjnej i skutecznej metodzie norweskiej, która polega na zmianie podejścia do problemu gaszenia pożarów. Wiele systemów ogranicza się do coraz lepszych metod wykrywania pożaru, jednak bezpieczeństwo obiektów zależy głównie od szybkości przeprowadzenia akcji ratowniczej. Z uwagi na fakt, iż większość najcenniejszych zabytków zlokalizowana jest w niewielkich miejscowościach, często znacznie oddalonych od jednostek straży pożarnej, w przypadku wystąpienia pożaru, mimo szybkiego jego wykrycia, czas potrzebny na zorganizowanie akcji gaśniczej jest zbyt długi, aby była ona skuteczna. System FOG polega na połączeniu wykrywania i gaszenia wykrytego przez system pożaru. Stanowi on samoczynny, indywidualny dla każdego obiektu, samowystarczalny układ, w którym obiekt zostaje zaopatrzony w specjalne zewnętrzne spryskiwacze oraz w zbiorniki wodne. Jest to możliwe dzięki minimalnemu zapotrzebowaniu systemu na płyny potrzebne do generowania mgły. W przypadku pożaru system jest niezależny od czynników zewnętrznych, a przede wszystkim od szybkości przeprowadzenia akcji gaśniczej, dzięki czemu wielokrotnie wzrasta bezpieczeństwo zabytku. Jego zaletą jest też to, że minimalizuje zniszczenia popożarowe, wynikające z zalania wnętrza wodą, co jest szczególnie korzystne dla wnętrz o cennym wyposażeniu i wystroju, jak w przypadku kościoła klępskiego.
Ksiądz proboszcz Olgierd Banaś od ponad dwudziestu lat z wielkim zaangażowaniem opiekuje się kościołem w Klępsku. Ważne jest też wsparcie, jakie otrzymuje ze strony parafian, dzięki czemu świątynia jest znana i licznie odwiedzana przez turystów, historyków sztuki i konserwatorów. W 2011 r. kościół doczekał się filmowego przewodnika, który wraz z profesjonalnie opracowaną stroną internetową popularyzuje ten niezwykły zabytek, stanowiący wspaniały przykład spuścizny kulturowej wszystkich pokoleń uczęszczających tu przez wieki wyznawców. Z tego względu kościół w Klępsku pretenduje do rangi Pomnika Historii.
 
 
 
Fotografie:
1. Widok kościoła w Klępsku od strony północno-wschodniej
2. Wnętrze kościoła – widok w stronę prezbiterium nakrytego pozornym sklepieniem z gotyckim ołtarzem
3. Scena „Sądu Ostatecznego” na ścianie tarczowej od strony zachodniej w prezbiterium z 1613 r.
4. Wnętrze kościoła – widok na chór i organy
5. Empora po południowej stronie prezbiterium z 1609 r. z personifikacjami Cnót.
6. Chrzcielnica z 1581 r., manierystyczna ambona z 1614 r. oraz epitafium rodziny von Kalckreuth z 1583 r.
7. Fragment stropu polichromowanego nad nawą z 1613 r.
8. Scena „Grzechu Pierworodnego” na balustradzie empory południowej w nawie kościoła

Zobacz również

Rokitno – bazylika mniejsza pw. Matki Bożej Rokitniańskiej

Kościół w Rokitnie należy do wybitnych przykładów sakralnej architektury doby baroku w Polsce. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1378

Żagań, powiat żagański – Kaplica Grobu Bożego (ul. Księżnej Żaganny 16)

Położona obok kościoła Nawiedzenia NMP, jest repliką kaplicy w Görlitz, wzorowanej na grobie Chrystusa w Jerozolimie. Powstała w 1598 z

Żagań, pow. żagański – szpital św. Doroty (ul. Żelazna)

Wraz z przebudową kościoła Świętego Krzyża, z fundacji księżnej Doroty powstał okazały szpital, zaprojektowany przez Schatzberga. Inwestycją, realizowaną w latach

Table of Contents

Skip to content