Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Boryszynie, gm. Lubrza, powiat świebodziński
Boryszyn, niewielka miejscowość w gminie Lubrza, położona jest przy drodze prowadzącej z Sieniawy do Wysokiej, w niewielkiej odległości od Międzyrzeckiego Rejonu Umocnieniowego. W centrum wsi, na wydzielonym placu, wzniesiono świątynię w konstrukcji zrębowej. Lekko wyniesiony teren, na którym znajduje się kościół, otoczony jest starodrzewiem, stanowiącym pozostałość po istniejącym tu niegdyś cmentarzu. Po stronie zachodniej budowli ustawiono wysoki krzyż. Całość wzniesienia okolona została murem z kamienia polnego i cegły.
Historia wsi Boryszyn należy do z najciekawszych w regionie i nie do końca przebadanych. Po roku 1250, należąca wówczas do biskupstwa poznańskiego miejscowość, wraz z Wielowsią, Żarzynem i Templewem, stała się własnością templariuszy. Prowadzili oni na tym terenie, wówczas słabo zaludnionym, własną akcję kolonizacyjną. Boryszyn stał się ich własnością najprawdopodobniej w roku 1256, w drodze zakupu od rycerza Boguchwała. Prawa Polski do tych ziem zostały potwierdzone, po konfliktach polsko-brandenburskich, przez księcia Przemysława II. Nadal istniał także problem demograficzny – tutejsze wsie były słabo zaludnione. Dlatego też w 1303 r. bp Andrzej zwolnił z płacenia dziesięciny nowych osadników. W roku 1312 lub w 1347, będące ciągle tematem sporów tereny, w tym Boryszyn, przejęła komandoria joannitów łagowskich. Według wcześniejszych ustaleń rozejmowych, starostwo w Międzyrzeczu uprawnione było do pobierania czynszu z Janickich wsi – z Boryszyna, Templewa, Żarzyna i Wielowsi, co ignorowali komandorzy przeciągając spory. Ostatecznie, na podstawie sfałszowanych dokumentów, sąd graniczny przyznał w 1654 r. sporne tereny Brandenburgii. Istniejący od średniowiecza kościół w Boryszynie w roku 1520 przejęli protestanci. Na jego miejscu w 1648 r. zostaje wzniesiona obecna świątynia. Już w roku 1690 wzbogacono ją o wieżę. W XVII w. wprowadzono także, w większości zachowane do dzisiaj, barokowe wyposażenie. Ośrodek religijny w Boryszynie był na tyle mocny, że wielu ewangelików z sąsiednich wsi, w tym z niedalekiego Borowa, uczęszczało na nabożeństwa właśnie do kościoła w Boryszynie. Kościół remontowany był między innymi w latach 1709, 1711 i w roku 1901.
Wzniesiona na planie prostokąta budowla, z czasem wzbogacona została kwadratową wieżą od zachodu, dwoma przedsionkami w konstrukcji szkieletowej od południa oraz murowaną zakrystią i szkieletową klatką schodową od północy. Prostą bryłę nawy nakryto trójspadowym dachem siodłowym przechodzącym od północy w niewielki pulpitowy dach klatki schodowej. Przybudówki nakryto dachami dwuspadowymi, zakrystię trójspadowym. Wieżę zwieńczono strzelistą iglicą. Wszystkie dachy otrzymały pokrycie z blachy. Elewacje korpusu pozostawione zostały z czytelną konstrukcją zrębową utworzoną z poziomych bali łączonych w narożnikach na jaskółczy ogon. Elewację zachodnią odeskowano. Na jej osi znajduje się wieża, także odeskowana, której trzy kondygnacje akcentują wydzielające je proste gzymsy listwowe. Elewacja północna przesłonięta została otynkowaną zakrystią oraz odeskowaną klatką schodową. Zakomponowano ją jako trzyosiową w przyziemiu i czteroosiową w wyższej kondygnacji. W przyziemiu otwory okienne zamknięto oknami o wykroju kwadratu, okna wyższej kondygnacji zróżnicowano – od strony wschodniej wprowadzono prostokątne, od strony zachodniej zamknięte łukiem odcinkowym. Wszystkie osadzono w licu ściany. Oś środkową elewacji podkreślono dodanymi wtórnie lisicami. Ścianę zakrystii przepruto niewielkim oknem umieszczonym na osi. Elewację wschodnią kościoła zakomponowano jako dwuosiową, wprowadzając symetrycznie rozmieszczone lisice i okna zamknięte łukiem odcinkowym. Elewacja urozmaicona została posadowionymi, wtórnymi przybudówkami w konstrukcji szkieletowej. W przyziemiu wprowadzono dwa niewielkie okienka umieszczone odpowiednio: jedno pomiędzy przybudówkami, drugie po zachodniej stronie. Wyżej umieszczono w czterech osiach okna analogiczne do pozostałych elewacji: po jednym oknie po zewnętrznej stronie przybudówek oraz dwa blisko siebie pomiędzy przybudówkami. Artykulację elewacji podkreślają trzy wtórnie wprowadzone lisice drewniane.
Salowe wnętrze nakryto pozornym sklepieniem kolebkowym wzbogaconym niegdyś barokową polichromią o charakterze ludowym, obecnie zamalowaną. Od strony zachodniej wprowadzono głęboką emporę rozplanowaną w kształcie litery U, wspartą na opracowanych snycersko słupach. W poprzek kościoła biegnie wtórnie dodana belka spinająca konstrukcję.
Po wojnie świątynia przeszła w ręce katolików i poświęcona została 25 marca 1945 r. jako kościół filialny parafii Kaława. Informacje o powojennych losach budowli, jak wielu innych obiektów, nie są dobrze udokumentowane. W latach 60. XX w. w miejscu drewnianej zakrystii wzniesiono murowaną, zachowując zasadnicze parametry tej pierwszej. Prawdopodobnie wówczas też zreorganizowano wnętrze usuwając emporę wschodnią i przesuwając poprzedzający ją ołtarz do ściany prezbiterialnej. Zmiany objęły także samą konstrukcję ołtarza, z którego usunięto kosz ambonowy. W roku 1969 lub 1970 wymieniono pokrycie dachowe z łupka na blachę. W latach 90. XX w. ponownie wymieniono pokrycie dachowe. Wówczas też wykonano konserwację elementów drewnianych i otynkowano wypełnienia konstrukcji szkieletowej przybudówek. Po roku 1997 pomalowano wnętrze kościoła.
