Lubniewice – ,,Stary Zamek” i ,,Nowy Zamek”

Lubniewice położone są na terenie ukształtowanym przez ostatni lodowiec, po którym po­zostały w tym miejscu rynny jeziorne. Na niewielkim obszarze między jeziorami Lubiąż (Lubniewickim) na północy i Krajnik na południu założono osadę, która już w średniowie­czu określana była nazwą „oppidum”. Lubniewice leżą na trasie z Gorzowa do Sulęcina, na południowo-wschodnim skraju zwartego kompleksu leśnego Pojezierza Lubuskiego. Hi­storyczna zabudowa miasta skoncentrowana jest wzdłuż dwóch równoległych ulic, prze­biegających na osi SW-NE. W jej północno-wschodniej części, na południowym brzegu jeziora Lubiąż znajduje się założenie pałacowo-parkowe. Budowla tzw. „Starego Zamku” usytuowana zastała wzdłuż ulicy, na wyniesieniu, otoczonym od ulicy kamiennym murem. Teren na północ od budynku do linii brzegowej jeziora zajmuje park krajobrazowy, któ­ry założono w początku XIX wieku na łagodnym stoku opadającym do jeziora. Na rzeczce Lubnia, łączącej jeziora Lubiąż i Krajnik, a płynącej przez park, istniał kamienny mostek, z którego do dziś zachowały się jedynie przęsła na obu brzegach.

Lubniewice od wczesnego średniowiecza zasiedlone przez ludność słowiańską, wchodziły w skład kasztelani międzyrzeckiej. Pierwsza wzmianka o „Lubnewiz” pojawiła się w 1287 roku w dokumencie księcia Przemysława II. Po przejęciu kasztelanii przez Brandenburczy­ków w 1296 roku weszła w skład Ziemi Torzymskiej. Z czasem wykształciła się niemiecko­języczna nazwa, określająca to miejsce jako „królewski las” – Königswalde. W 1336 roku miasteczko stanowiło uposażenie wójta Ośna – Jana de Sunnewald, a następnie od 1352 roku kolejnego – Henslina von Waldow. Odtąd przez sześć wieków, aż po rok 1945 Lub­niewice pozostawały w posiadaniu rodu von Waldow, których włości obejmowały całą pół­nocno-wschodnią część ziemi torzymskiej. Od końca XVII wieku do 1738 roku majątek lubniewicki oddany był w dzierżawę, najpierw arianinowi Achacemu Taszyckiemu, a na­stępnie spokrewnionemu z von Waldowami baronowi Fryderykowi von Schmettau. Ro­dzina von Waldow w 1772 roku sprzedała swoje ziemie w dolinie Warty wraz z Rudni­cą i częścią Kołczyna von Reitzensteinom. W 1795 roku Ernestina von Waldow poślubiła Carla Ernesta von Reitzenstein. Ich dzieci od ok. 1820 roku używali nazwiska von Waldow und Reitzenstein, mieszkając w Lubniewicach do 1945 roku.

„Stary Zamek”

Już w XIV wieku w Lubniewicach istniał zamek, wymieniany jako siedziba właścicie­la miasta – rodziny von Waldow. XVI-wieczne źródła mówią o dwóch dworach: „Czer­wonym” i „Białym”. Tzw. „Stary Zamek” powstał w 1812 roku na miejscu „Czerwonego Dworu” i nosił cechy stylu klasycystycznego. Założycielem rezydencji oraz przylegającego parku był Adolf Friedrich IV von Waldow. W XIX wieku pałac należał do przedstawicie­li połączonych rodzin von Waldow i von Reitzenstein. Karl Friedrich Ernst Edward von Waldow und Reitzenstein przekształcił w 1865 roku majątek w ordynację (majorat). Jego następca, po częściowych zniszczeniach z 1846 roku, rozbudował klasycystyczny pałac w 2. poł. XIX wieku o nową wschodnią część, dodając reprezentacyjną, monumentalną fa­sadę, w której odtąd mieściło się główne wejście do budynku.

„Stary Zamek” jest budowlą posadowioną na kamienno-ceglanych fundamentach, o ścia­nach ceglanych, założoną na planie wydłużonego prostokąta, nakrytą dachem naczółko­wym. Elewacje długie: północna i południowa są symetryczne, dziewięcioosiowe, z trójo­siowym pseudoryzalitem w centrum, w którym od strony parku umieszczono wejście do sali balowej. W trzyosiowej elewacji południowo-zachodniej znajduje się wejście gospo­darcze. Brama wjazdowa od wschodu prowadzi do głównego wejścia, które umieszczo­no w dobudowanym klasycyzującym szczycie. Jego pięcioosiowa fasada jest wyróżniona płytkim, trzykondygnacyjnym ryzalitem, poprzedzonym kolumnowym gankiem, zwień­czonym konchą balkonową na drugiej kondygnacji. Ściany boczne ryzalitu na parterze, z ośmiopolowymi oknami są boniowane, natomiast na dwóch wyższych kondygnacjach zdobią pary pilastrów kolumnowych, otaczających otwory okienne. Wnętrze pałacu roz­planowano w układzie dwutraktowym z dwiema klatkami schodowymi w narożnikach północno-wschodnim i południowo-zachodnim. Pomieszczenia reprezentacyjne znajdu­ją się od strony parku.

Po roku 1945 budynek pełnił rolę szkoły, a następnie ośrodka wypoczynkowo-rekreacyjne­go, którego adaptacja w latach 60. XX wieku spowodowała wprowadzenie licznych zmian wewnątrz budynku: m.in. wydzielenie nowych pomieszczeń sypialnych i wytyczenie no­wego korytarza na osi długiej. W wyniku tych prac pałac zatracił część swoich pierwotnych cech. Przez wiele lat pozostawał w dzierżawie, nieużytkowany i nieremontowany, stopnio­wo niszczał. Nowy właściciel – „Centrum Zamek” rozpoczął remont, który objął wymianę pokrycia dachowego i remont części elewacji. Obecnie prace remontowe są wstrzymane.



„Nowy Zamek”

Na północno-wschodnim brzegu jeziora Lubiąż, na zachód od trasy do Gorzowa Wlkp. usytuowano drugi pałac w Lubniewicach. Położony w obrębie założenia parkowego, posia­da od północy tzw. dziedziniec honorowy, natomiast od strony jeziora rozległy taras uroz­maicony różnorodną, dekoracyjną roślinnością. Z tarasu, schodami prowadziła trasa wi­dokowa do ozdobionej herbem studni na brzegu jeziora. Do założenia pałacowo-parkowe­go prowadzą wjazdy: od wschodu przez murowaną bramę z kordegardą i od północy uli­cą Zamkową. Do dziś istnieje połączenie obu rezydencji – „Nowego” i „Starego Zamku” przez drewniany most, przecinający zatokę jeziora. Kompozycja parku wyróżnia się nie tyl­ko licznymi, utwardzonymi ścieżkami spacerowymi, ale również elementami małej archi­tektury i interesującym drzewostanem. Oprócz gatunków rodzimych, takich jak: dąb, aka­cja, klon, sosna i kasztanowiec występują tu również: dąb burgundzki, piramidalny, pereł­kowiec japoński, klęk, jodła balsamiczna i grab dębolistny – pomnik przyrody.

Na początku XX wieku spadkobiercą i nowym właścicielem rozległych majątków w Lub­niewicach, Gliśnie i Kiełpinie został Carl Friedrich Ernst Edward von Waldow-Reitzenste­in, który postanowił wybudować nową rezydencję po północnej stronie zatoki jeziora Lu­biąż. Pałac, zwany dziś „Nowym Zamkiem” zaprojektowany został przez berlińskich archi­tektów A. Dinklage, E. Paulusa i O. Lilloe, i powstał w latach 1909-1911.

Neorenesansowy pałac, stanowiący nowoczesną rezydencję, założony został na rzucie zbli­żonym do litery „L”, którego dwa skrzydła połączone są kwadratową w rzucie, wysoką wie­żą. Jest to budowla dwukondygnacyjna z poddaszem mieszkalnym, całkowicie podpiwni­czona, nakryta wysokim dwuspadowym dachem z licznymi facjatkami. Fundamenty i wy­soki cokół wykonane z nieregularnych ciosów kamiennych. Bryła silnie rozczłonkowana z licznymi ryzalitami, które kryte są odrębnymi, różnorodnymi dachami (dwuspadowymi, namiotowymi, hełmami stożkowatym i cebulastym), natomiast wieża hełmem brogowym. Front budynku mieści się od strony północno-wschodniej. Znajduje się tu wejście głów­ne do budynku w ryzalicie dwukondygnacyjnym z neorenesansowym portalem, zwień­czonym tarczą herbową rodu von Waldow i datą „1909”. Po wschodniej stronie wejścia wkomponowano wieżę klatki schodowej, osiągającą wysokość budynku pałacu. Przy wej­ściu, w skrzydle zachodnim umieszczono w parterze podcień, wsparty na czterech kolum­nach doryckich i łukach arkadowych, nad którym znajduje się taras. Podcień z trzema ko­lumnami znajduje się również u podstawy wieży w elewacji południowej. Elewacje szczy­towe wieńczą neorenesansowe woluty. Wnętrze rozplanowano w układzie dwutraktowym w skrzydle zachodnim oraz dwuipółtraktowym z wewnętrznym korytarzem we wschod­nim. W skrzydle zachodnim mieszczą się trzy jadalnie z ozdobnymi sztukateriami i boaze­rią, w zachodnim – biblioteka, sala myśliwska i czytelnia o bogatym wystroju z kominka­mi, piecami i antycznymi meblami oraz łazienka turecka o oryginalnym wystroju z glazury i terakoty. Pomieszczenia na drugiej i trzeciej kondygnacji wykorzystywane są jako poko­je gościnne. W pałacu zachowały się ponadto inne, liczne elementy pierwotnego wyposa­żenia: marmurowe okładziny, wystrój pomieszczeń z freskami, złoceniami i sztukateriami, drewniana, dwukondygnacyjna klatka schodowa oraz winda kuchenna.

Po II wojnie światowej obiekt początkowo mieścił szkołę z internatem dla sierot po zamor­dowanych nauczycielach, ale już od 1949 roku został zaadaptowany na ośrodek wczasowy. Po pożarze w latach 60. XX wieku przeprowadzono remont generalny, który objął m.in. przełożenie dachu, wprowadzenie nowych podziałów wnętrza, przebudowę pomieszczeń sanitarnych i częściową wymianę instalacji. Zmiany te nie zatarły pierwotnego charakteru obiektu, który aktualnie utrzymany jest w dobrym stanie. „Nowy Zamek”, jako własność Gminy Lubniewice, dzierżawiony był przez obywatela Niemiec z Berlina. Obecnie, wraz ze „Starym Zamkiem” jest własnością „Centrum Zamek” z Warszawy.