W dniach 13 i 14 maja 2008 r. w Piszu w woj. warminsko-mazurskim odbyła się konferencja „Aleje w krajobrazie Warmii i Mazur. Historia, znaczenie, zagrożenia, ochrona i pielęgnacja” zorganizowana przez Stowarzyszenie Sadyba. Spotkali się tu naukowcy z Warszawy, Olsztyna i Bydgoszczy, konserwatorzy zabytków, przyrodnicy, samorządowy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, studenci, uczniowie oraz aktywni obywatele, którym zależy na ratowaniu krajobrazu kulturowego.
W trakcie dwudniowych obrad wygłoszono referaty, w których przedstawiona została historia i znaczenie alei – ich wartość estetyczna, krajobrazowa, przyrodnicza, zabytkowa, ekologiczna, turystyczna etc. Mowa była o najczęściej popełnianych błędach w procesie wydawania decyzji administracyjnych zezwalających na wycinkę drzew oraz o braku egzekwowania obowiązującego prawa w zakresie ochrony przyrody. Omówione zostały prawidłowe metody pielęgnacji drzew oraz wskazane najczęściej popełniane błędy prowadzące często do obumierania drzew, a jeszcze częściej do oszpecania krajobrazu.
Przedstawiciele organizacji pozarządowych z Warmii i Mazur, Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej mówili o swoich działaniach podejmowanych w celu ratowania, ochrony i dosadzania (!) drzew przydrożnych. Dr Ingo Lehmann z Niemiec (przewodniczący Towarzystwa Ochrony Alei -Alleenschutzgemeinschaft e.V. i autor wielu publikacji na temat alei) prezentował efekty prowadzonych od 17 lat działań mających na celu zachowanie i dosadzanie alei w Meklemburgii (Niemcy).
Uczestnicy konferencji zgodzili się, że przydrożne aleje będące bezcennym elementem architektury krajobrazu, spełniające również bardzo ważne funkcje ekologiczne są dzisiaj zagrożone. Wycinane alei w Polsce (pod pretekstem „poprawy bezpieczeństwa na drogach” lub z powodów ekonomicznych) oraz ogławianie drzew przydrożnych stało się ogólnokrajowym problemem wynikającym z braku świadomości ekologicznej decydentów i nieznajomości prawa. Barbara Bielinis-Kopeć, Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków i Krzysztof Fedorowicz podzielili się swoimi doświadczeniami w sprawie ochrony alei Sulechów-Skąpe przed wycinką.
Oto najważniejsze postulaty wyrażone przez uczestników konferencji:
1. Należy z urzędu wpisać najcenniejsze aleje do rejestru zabytków, a ochronę alei wpisywać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
2. Należy propagować informację o tym jak cenne przyrodniczo bywają aleje i ile funkcji przyrodniczych i społecznych spełniają. Aleje przydrożne to najważniejsze w Polsce ostoje pachnicy dębowej – gatunku owada podlegającego ścisłej ochronie na mocy unijnej Dyrektywy Środowiskowej. Należy uświadomić decydentów, że ochrona pachnicy posiada priorytet względem potrzeb gospodarczych, a wycinki alei stanowiących siedlisko pachnicy grożą m.in. wstrzymaniem dotacji unijnych.
3. Należy podjąć ogólnopolską akcję edukacyjną dla pracowników samorządowych oraz policji na temat wartości alei i obowiązujących przepisów wynikających z ustawy o ochronie przyrody. Ministerstwo Środowiska powinno przygotować wytyczne dla gmin w sprawie pielęgnacji drzew przydrożnych i ochrony alei oraz promować aleje ( np. poprzez konkursy ogólnopolskie i gminne na najpiękniej utrzymaną aleję).
4. Należy uświadomić zarządców dróg o innych sposobach podnoszenia bezpieczeństwa, stosowanych z powodzeniem za granicą, takich jak: ograniczanie prędkości, zakaz wyprzedzania, oznakowanie drzew i jezdni, ustawianie barierek energochłonnych, reorganizację ruchu.
5. Potrzebne jest zaangażowanie ośrodków administracyjnych, mediów i specjalistów w długofalowe działania edukacyjne. Samorządowcy, wójtowie i burmistrzowie powinni być świadomi, iż to oni są organami ochrony przyrody i na nich spoczywa obowiązek jej ochrony, a osoby podejmujące decyzje o wycince lub niewłaściwej pielęgnacji powinny znać aspekty prawne i zagrożenia związane z nieprawidłowymi decyzjami.
6. Należy zmienić przepisy prawne, które dzisiaj niedostatecznie chronią aleje przed decyzjami osób niekompetentnych. Potrzeba jasnych kryteriów, których spełnienie warunkowałoby wydanie lub odmowę wydania zezwolenia na wycinkę.
7. Należy wprowadzić nową kategorię ochrony: „droga krajobrazowa” – produktu turystycznego objętego konkretnymi uregulowaniami prawnymi, dla dróg, których charakter ma znaczenie dla wartości krajobrazu, ze względów historycznych lub przyrodniczych. Należy powołać komisję mieszaną (w skład której weszliby architekci krajobrazu, przyrodnicy, drogowcy, administracja i organizacje społeczne) w celu ustalenia zasad funkcjonowania dróg krajobrazowych.
8. Należy rozważyć wyłączenie najwartościowszych alei z ciągów dróg ponadlokalnych (krajowe, wojewódzkie) z uwagi na to, że obowiązujące parametry techniczne sugerują ich modernizację, ograniczaną często tylko do wycinek drzew przydrożnych.
9. Należy korzystać z przepisu art. 88 ust.1 pkt. 3 ustawy o ochronie przyrody, który umożliwia wymierzanie pieniężnych kar administracyjnych za zniszczenie drzew spowodowane ich niewłaściwą pielęgnacją (tzw. „cięcia sanitarne”).
