Szukaj

Polityka prywatności
projekt i realizacja Carbo Media

Borów Wielki – Dwór i pałac

Dwór

Zespół dworski znajdujący się w zachodniej części wsi Borów Wielki, niedaleko wyjaz­du na drogę Kożuchów – Szprotawa, określany był niemiecką nazwą Ober Mittel Gros­senborau. Zespół tworzy rozproszony układ, w którego skład wchodzą: duży park krajo­brazowy ze stawami i dworem, szpalery starodrzewu oraz cztery obejścia znajdujące się po obu stronach szosy, przebiegającej przez Borów. Dwór skierowany jest fasadą na północ. Od wschodu i południa otoczony jest parkiem. Po stronie zachodniej znajdują się dwa sta­wy oraz ścieżka prowadząca do największego z obejść gospodarczych, założonego w latach 1841-1845. Na skraju parku, przy szosie, usytuowany jest piętrowy budynek mieszkalny, postawiony dla służby w 1846 roku. Obecnie zabudowania gospodarcze są w posiadaniu różnych właścicieli. Nieużytkowany dwór będący w rękach prywatnych, popada w ruinę.

Od XIV wieku do 1716 roku majątek należał do rodu von Unruh. W 2. poł. XVI wie­ku majątkiem władał Joachim Abraham Unruh, któremu można przypisać budowę pierw­szego założenia dworskiego. W 1713 roku dolną część wsi, a następnie w 1716 górną, ku­puje J.F. Kager von Globen. W 2 poł. XVIII wieku Borów Wielki należy do rodziny von Haugwitz. W 1804 roku Casper von Haugwitz sprzedaje wieś Christianowi Friedricho­wi Neumannowi, właścicielowi Wiechlic i Dziwiszowej. Do roku 1945 posiadłość należy do rodziny von Neumann. W latach 1833-1846 właścicielem był Konstantin Neumann, który wzniósł większość zabudowy gospodarczej. Jeden z jego potomków, Friedrich He­inrich przeprowadził rozbudowę barokowego dworu. W rękach tej rodziny obiekt pozo­stał do 1945 roku.

W piwnicach frontowego traktu barokowego dworu zachowały się mury obwodowe wcze­śniejszego założenia. Jednotraktowy, najprawdopodobniej obronny budynek powstał w XVI wieku. Barokowy dwór wzniesiono na początku XVIII wieku na planie prostoką­ta. W 1890 zakończona została jego przebudowa, o czym świadczy data umieszczona na kartuszu herbowym. Do elewacji zachodniej przystawiono wówczas dwukondygnacyjny aneks. Dobudowano także dwie loggie, przy fasadzie i elewacji wschodniej oraz przekształ­cono wnętrze, wydzielając nową klatkę schodową.

Do budowy barokowego założenia wykorzystano jedynie piwnice starszej siedziby. Wznie­siono nad nimi frontowy trakt, dodając drugi, nieco węższy, z tyłu. Dwór posiadał dwie kondygnacje, kryty był mansardowym dachem z oknami typu wole oko w dwóch pozio­mach. Fasada i elewacja tylna były dziewięcioosiowe, boczne czteroosiowe. Elewacje były gładko opracowane, posiadały jedynie wydatne kamienne parapety pod oknami. Wejście główne znajdowało się na osi fasady.

XIX-wieczna przebudowa znacznie powiększyła dwór. Do jego zachodniej elewacji dobu­dowano dwukondygnacyjny obiekt, z mansardowym dachem. Półtoratraktowy aneks połą­czony przejściami z obiektem głównym posiada także niezależne wejście od strony zachod­niej. Środkowa partia elewacji podkreślona została pseudoryzalitem, w którym umieszczo­ne są dwa z czterech znajdujących się z tej strony otworów okiennych. Osie wszystkich ele­wacji dobudówki podkreślone zostały lizenami. Podziały poziome stanowi zaznaczona par­tia cokołowa, płaska, wykonana w tynku opaska międzykondygnacyjna oraz opaska znaj­dująca się pod gzymsem wieńczącym.

W dolnej kondygnacji fasady dworu, od narożnika XIX-wiecznej dobudówki do wejścia głównego biegnie taras, przykryty niegdyś jednospadowym daszkiem wspartym na kolum­nach o zdobionych rozetkami kapitelach. Taras ogrodzony był balustradą z kamiennymi tralkami. Pierwotnie nad głównym wejściem znajdował się balkon, zdemontowany pod­czas powojennej przebudowy.

Do wschodniej elewacji dostawiono loggię. Jej naroża, wystające poza szerokość elewa­cji, uformowane zostały w kształcie altan na planie koła, krytych daszkami namiotowymi. Szersza, środkowa część stanowiła podstawę znajdującego się niegdyś nad nią tarasu. Taras połączony jest z altankami zadaszoną loggią. Kolumny podtrzymujące taras i daszki posia­dały kapitele zdobione rozetkami. Niegdyś do loggi, od strony parku prowadziło wejście poprzedzone schodami. Wschodnia loggia stanowiła element nadający masywnej budowli lekkości. W loggii, pomiędzy otworem drzwiowym a okiennym wmurowana jest podwój­na tablica herbowa rodziny von Neumann i von Österroth z datą „1890” i monogramami „A v N” i „K v O” (Adalbert von Neumann oraz jego żona Katharina von Österroth). Z te­go samego czasu pochodzi, wmurowane we wschodnią ścianę dobudówki, tondo z płasko­rzeźbą przedstawiającą Chrystusa z dziećmi. Zarówno loggia, jak i taras w fasadzie dworu są obecnie zdewastowane.

Po II wojnie światowej dwór był w posiadaniu PGR. W 1962 roku dokonano jego adapta­cji na magazyn zbożowy. Przede wszystkim przebudowie uległo wnętrze, ale także i bryła: usunięto balkon nad wejściem głównym, schody loggi wschodniej, wyloty kominowe, czę­ściowo zamurowano otwory okienne. Przebudowa wnętrza polegała przede wszystkim na wzmocnieniu stropów. W 1979 roku przeprowadzono remont zachodniego, mieszkalnego aneksu z częściową zmianą jego pierwotnego układu.

Po 1992 roku dwór został przejęty przez Agencję Nieruchomości Rolnych Skarbu Pań­stwa, która sprzedała go prywatnej firmie w 2002 roku. Obecny właściciel zabezpieczył otwory wejściowe i okienne, jednakże w obiekcie nie są prowadzone żadne prace remon­towe.



Pałac

Pałac wraz z zespołem folwarcznym usytuowany jest we wschodniej części wsi, określanej jako Borów Dolny, przy skrzyżowaniu dróg prowadzących do Borowa Polskiego i Nowego Miasteczka. Pałac zwrócony jest boczną elewacją do drogi, frontową zaś na wschód. Wjazd do pałacu prowadził przez bramę usytuowaną pomiędzy dwoma budynkami mieszkalny­mi. Od strony zachodniej graniczy z kamiennym ogrodzeniem średniowiecznego kościo­ła. Dawna zabudowa gospodarcza zlokalizowana jest od strony północnej pałacu; składa się z dwóch podwórzy gospodarczych. Pierwsze, zapewne starsze, usytuowane jest w bez­pośrednim sąsiedztwie pałacu. Drugie, znajdujące się w głębi założenia, powstało w latach 1868-1879. Pomiędzy kościołem a dawnym spichlerzem, z północno-zachodniej strony pałacu, znajduje się niewielki park. Obecnie jest on bardzo zaniedbany lecz w czasach świetności oprócz zieleni znajdowała się w nim fontanna i rzeźby. Nieużytkowany obiekt ulega coraz większej dewastacji.

Pałac w Borowie Wielkim został wzniesiony przez Jana Ernesta Fryderyka von Arnold, który zmarł w 1804 roku. Był on wnukiem Ernesta Ludwika von Arnold, który w 1736 roku nabył majątek. Gdy w 1818 roku umarła wdowa po Erneście – Helena Charlotta, po­łowa Borowa przypadła Carlowi Sigmuntowi von Unruh, a po jego śmierci całą majętność odziedziczyła Joanna z domu Knobelsdorff. W 1834 roku majątek przejął radca prawny Georg von Unruh. Po jego śmierci w 1862 roku, dobra przeszły w posiadanie rodziny von Zedlitz-Trüschler, rezydującej tam do 1945 roku. W latach 70. i 80. XIX wieku dobudo­wano kaplicę i werandę oraz założono nowy park.

Pałac wzniesiony został ok. 1800 roku. Posiada przenikające się cechy architektury późno­barokowej i klasycystycznej. Założony jest na rzucie prostokąta z wieloboczną dobudówką od strony zachodniej i prostokątnym tarasem od wschodu. Od strony południowej przyle­ga kaplica na planie prostokąta, zakończona od strony zachodniej półkoliście, z prostokąt­nym przedsionkiem od wschodu. Jest to obiekt podpiwniczony, dwukondygnacyjny, kry­ty dachem mansardowym. W dolnej partii dachu występują jedno- i dwuokienne wystaw­ki, zaś w górnej wole oczy”.

Dziewięcioosiowa fasada zaakcentowana jest pseudoryzalitem. Ze względu na wysokie usy­tuowanie piwnic, wejście do pałacu poprzedzone jest kamiennymi schody oraz tarasem szerokości pseudoryzalitu. Schody i taras posiadały kamienną balustradę, po której pozo­stały jedynie dolne fragmenty. W ścianach tarasu znajdują się półkoliście zamknięte okna oraz wejście do piwnicy. Główne wejście obramowane jest opaską. Drzwi drewniane, dwu­skrzydłowe zdobione są płycinami, z których górna posiada motyw kwiatowy. Nad drzwia­mi znajduje się balkon z prostą żeliwną balustradą, zdobiony od dołu gzymsem wspartym na konsolkach. W partii dachowej pseudoryzalit posiada trójkątny naczółek z półokrągłym okienkiem pośrodku.

Do dziesięcioosiowej elewacji zachodniej, od strony północnej przylega parterowa weran­da, wybudowana na planie nieregularnego sześcioboku. Wejście znajdowało się po stronie północno- zachodniej, pozostałe otwory były przeszklone wielodzielnymi oknami. Powy­żej znajdował się gzyms i wydatny okap płaskiego dachu. Dobudowa werandy (pod koniec XIX wieku) związana była z założeniem parku, do którego prowadziło tylne wyjście.

Elewacje pałacu opracowane są gładko, jedynie wysoka partia cokołowa posiada prostokąt­ne boniowanie. Pod okapem dachu pałac obiegał gzyms wieńczący, który nie został odtwo­rzony po remoncie dachu. Ściany są rozczłonkowane prostokątnymi oknami, ujętymi pro­stymi opaskami. W czteroosiowej elewacji północnej obok okien występują blendy.

Układ wnętrza był dwutraktowy, przedzielony na całej długości korytarzem. Największe pomieszczenie przyziemia stanowił hall, mieszczący trójbiegowe łamane schody. Na wprost wejścia głównego znajdował się wykonany z czerwonego marmuru kominek z herbem ro­dziny von Zedlitz-Trüschler. Wnętrza posiadały dekorację klasycystyczno-barokową. Sufi­ty zdobione były fasetami, profilowanymi listwami, plafonami. Stolarka drzwiowa pocho­dziła z 2. poł. XIX wieku.

Do południowej elewacji pałacu przylega jednokondygnacyjna kaplica, kryta płaskim da­chem. Jej fasada jest nieco cofnięta względem elewacji frontowej pałacu. Pośrodku znajdu­je się przedsionek kryty daszkiem dwuspadowym. Ściany przedsionka były zdobione bo­niowaniem. Półkoliście zamknięty otwór drzwiowy obramowany jest profilowaną opaską. Płyciny drewnianych, dwuskrzydłowych drzwi zdobione są ukośnymi listewkami. Powyżej ząbkowanego gzymsu znajduje się półkoliste nadświetle z motywem czteroliścia. Elewacja południowa kaplicy przepruta jest czterema wydłużonymi, półkoliście zamkniętymi okna­mi. Absyda posiada trzy wydłużone blendy okienne zamknięte łukami półpełnymi, obwie­dzione profilowanymi opaskami.

Wnętrze kaplicy jest salowe, nakryte płaskim stropem, zakończone od strony zachodniej przesklepioną absydą. Niegdyś na wschodniej ścianie kaplicy mieścił się drewniany chór.

Po II wojnie światowej do 1956 roku w pałacu mieścił się Ośrodek Szkolenia Trakto­rzystów. W latach 1961-1967 obiekt przejęło Ministerstwo Sprawiedliwości, urządzając w nim więzienie dla kobiet. Później, przez dwa lata w budynku mieściła się szkoła. W 1969 roku pałac przejęło PGR. Do roku 1983 mieściła się w nim siedziba dyrekcji PGR oraz Dom Rolnika, świetlica, stołówka. W połowie lat 90. XX wieku przeszedł w ręce pry­watne.

Obecnie pałac jest zaniedbany, ale właściciele planują remont. Fasada zachodnia jest całko­wicie pozbawiona tynków, pozostałe posiadają bardzo znaczne ubytki. Główne drzwi wej­ściowe zachowane są szczątkowo, jedynie drzwi do kaplicy są w lepszym stanie. We wnę­trzu pozawalane są stropy, nic nie zachowało się z dawnego wystroju poza resztkami wy­stroju malarskiego. W dobrym stanie jest dach, który poddany był gruntownemu remon­towi, uzupełniono więźbę dachową, wymieniono dachówkę.

Zobacz również

Rokitno – bazylika mniejsza pw. Matki Bożej Rokitniańskiej

Kościół w Rokitnie należy do wybitnych przykładów sakralnej architektury doby baroku w Polsce. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1378

Żagań, powiat żagański – Kaplica Grobu Bożego (ul. Księżnej Żaganny 16)

Położona obok kościoła Nawiedzenia NMP, jest repliką kaplicy w Görlitz, wzorowanej na grobie Chrystusa w Jerozolimie. Powstała w 1598 z

Zobacz również

Skip to content