Żagań – Pałac

Położony jest na południowo-wschodnim obrzeżu starego miasta, około 200 m od pl. Sło­wiańskiego. Na południe i wschód od pałacu płynie Bóbr, po obu stronach którego roz­ciąga się rozległy park krajobrazowy. Na wschodnim krańcu parku usytuowane są budow­le fundacji książęcej – szpital i kościół św. Krzyża. W pałacu mieszczą się dom kultury, bi­blioteka miejska oraz wiele innych instytucji i firm.

Barokowy pałac stoi na zrębach średniowiecznego zamku księcia Konrada II. Budowę ba­rokowej rezydencji rozpoczęto niedługo po nabyciu księstwa żagańskiego w 1627 roku przez Albrechta Wallensteina, dowódcę wojsk cesarskich w wojnie trzydziestoletniej. Wskutek tragicznej śmierci fundatora w 1634 roku prace zostały przerwane. W 1642 roku cesarz sprzedał księstwo żagańskie czeskiemu wielmoży, Wacławowi Lobkowicowi, który 24 lata później podjął dalszą budowę pałacu według nowego projektu Antonia della Porty. Realizację zadania, kontynuowanego przez następcę Wacława – Ferdynanda Lobkowica, zakończono w 1793 roku. W 1786 roku księstwo kupił książę Kurlandii Piotr Biron, po którym dziedziczyły je jego córki. Za czasów najmłodszej z nich Doroty Talleyrand-Peri­gord (1842-1862) rozebrano południowe, parawanowe skrzydło pałacu i zbudowano tam reprezentacyjny podjazd i oranżerię. Na nowo urządzonych zostało wiele wnętrz, a założo­ny przez Wallensteina park został przekształcony w duchu romantyzmu i powiększony. Do tego zadania księżna Dorota zaangażowała wybitnego architekta, Fryderyka Teicherta.

Pałac założony jest na planie trzech skrzydeł z prostokątnym dziedzińcem otwartym na park, od północy i zachodu ujęty głęboką osuszoną fosą. Wysoka suterena sprawia, że pię­trowa budowla wygląda na trzykondygnacyjną. Środkowe skrzydło nakrywa dach dwuspa­dowy, a skrzydła boczne – trzyspadowe. Elewacje, bogate w detal architektoniczny, w partii sutereny boniowane, wyżej artykułowane rozmieszczonymi między osiami okien pilastra­mi, zwieńczonymi w poziomie belkowania zróżnicowanymi plastycznie maszkaronami, obecnymi także w kluczach obramień okiennych. Na osiach fasady i elewacji zachodniej znajdują się wjazdy na dziedziniec, ujęte kamiennymi portalami, poprzedzone przerzuco­nymi arkadowo nad fosą pomostami. Elewacje od strony dziedzińca ukształtowane podob­nie. W jednotraktowym układzie wnętrz komunikację poziomą zapewnia korytarz od stro­ny dziedzińca, a pionową dwie klatki schodowe obok przejazdów. Wnętrza sutereny, kory­tarzy oraz części pomieszczeń parteru przekryte są sklepieniami kolebkowymi i krzyżowy­mi. Kilka sal na piętrze, w tym teatralną, zdobią sztukaterie na stropach, z lat 1792-1796, przypisywane Ch.W. Schultzemu.

Po II wojnie światowej opuszczony przez wiele lat pałac uległ zdewastowaniu. W latach 1965-1983 został odbudowany. Adaptacja zabytku łączyła się z szerokim programem prac konserwatorskich i restauracyjnych. Mimo braku programowych badań architektonicz­nych, w trakcie prowadzonych robót budowlanych dokonano szeregu odkryć, w tym re­liktów średniowiecznego zamku, fundamentów czwartego skrzydła pałacu, rozebranego w XIX wieku i resztek dwu narożnych bastei z zarzuconego projektu z czasów Wallenste­ina. W 1958 roku opracowana została dokumentacja naukowo-historyczna pałacu, autor­stwa M. Kutznera. Obecnie planuje się adaptację obiektu na cele hotelowo-konferencyj­no-kulturalne.