Szukaj

Polityka prywatności
projekt i realizacja Carbo Media

Żary – Zamek i pałac

Zamek

Żarski zespół rezydencjonalny położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. Zamek zajmuje południowo-zachodni segment założenia. Od wschodu połączony jest bra­mą z wybudowanym na początku XVIII wieku pałacem, a do jego południowo-zachodnie­go narożnika przylega jeden z budynków pierwotnej kuchni. Od północy i wschodu oto­czony jest szeroką, obecnie suchą, fosą.

Przyjmuje się, że w połowie XIII wieku Albrecht Dewin wzniósł murowany zamek, od­powiadający obecnemu skrzydłu północnemu. W latach 1320-1329, kolejni właścicie­le Żar, Packowie, powiększyli siedzibę dobudowując skrzydło zachodnie i wieżę od połu­dnia. Wzniesiono też mury obronne zamku, powiązane ściśle z murami miejskimi. Skrzy­dło wschodnie powstało na początku XV wieku, kiedy w posiadanie dóbr żarskich weszli Bibersteinowie. W połowie XVI wieku Hieronim Biberstein oraz jego brat Krzysztof, prze­prowadzili renesansową przebudowę zamku, obejmującą m.in. wzniesienie krużganków po trzech stronach dziedzińca z bogatą dekoracją sgraffitową. Wówczas też wprowadzono we wnętrzach sklepienia kolebkowe z lunetami wraz z wystrojem sztukatorskim i malar­skim. Późniejsze sztukaterie, datowane na przełom XVI i XVII wieku, wiążą się już z dzia­łalnością Promnitzów. Zewnętrzny wygląd elewacji zamkowych został nadany około 1700 roku. Wtedy też przebudowano wieżę nadając jej barokowy charakter. Począwszy od 1824 roku zamek służył jako więzienie. W 1930 urządzono tutaj Muzeum Regionalne powiatu żarskiego, które funkcjonowało do 1945 roku.

Architektoniczna forma zamku, łącząca gotyk i renesans, zachowała się bez większych zmian do czasów obecnych. Cztery jednotraktowe skrzydła rozplanowane są wokół we­wnętrznego dziedzińca, otoczonego z trzech stron krużgankami. Piwnice nakryte są skle­pieniami kolebkowymi, natomiast komnaty sklepieniami kolebkowymi z lunetami, deko­rowanymi renesansowymi i barokowymi sztukateriami. Trzykondygnacyjne skrzydła po­siadają dachy wielospadowe. Nad zwartą bryłą budynku dominuje czworoboczna wieża wtopiona w skrzydło południowe. Gładkie elewacje, przeprute prostokątnymi otworami okiennymi, zdobi fryz oraz wydatny gzyms koronujący.

Od 1955 roku do lat 80. XX wieku wykonano przy zamku szereg prac zabezpieczających i remontowych. Działania te obejmowały m.in. usunięcie elementów grożących zawale­niem, rozbiórkę spękanych murów, reperację więźby i pokrycia dachowego oraz rekon­strukcję narożnika zamku, który uległ zniszczeniu podczas nalotu alianckiego w kwietniu 1944 roku. W latach 70. prowadzono ponadto badania archeologiczne i architektonicz­ne, zajęto się również zabezpieczeniem malowideł i sztukaterii. Do 1980 roku wykonano większość prac wewnętrznych wraz z wykonaniem instalacji elektrycznej i wodno- kanali­zacyjnej. Przeprowadzono także rekonstrukcję i konserwację sztukaterii. Sprzedaż zamku prywatnemu właścicielowi przerwała tok prac. W ostatnich latach wykonano nowe pokry­cie dachu. Planowana jest odbudowa zabytku.



Pałac

Pałac wraz z zamkiem stanowi główny element założenia rezydencjonalnego usytuowane­go w północno-zachodniej części Żar. W XVIII wieku założenie obejmowało m.in.: ogród pałacowy, ujeżdżalnię, park, pałac letni, tzw. Błękitną Bramę, pawilon ogrodowy, budynki folwarczne oraz domek myśliwski. Cały teren okalał mur, w obrębie którego znajdował się również cmentarz przy kościele św. Piotra.

Żarski pałac został wzniesiony w latach 1710-1728 z inicjatywy Erdmanna II von Prom­nitz. Budowa pałacu była jednym z elementów większego przedsięwzięcia, którego celem było stworzenie imponującego zespołu o charakterze reprezentacyjnym. Pałac stanął na miejscu średniowiecznego podzamcza. Budynek kryje relikty starszych murów, wśród nich kaplicy zamkowej, a także XIV-wiecznych murów miejskich. Projekt rezydencji wiązany jest z budowniczym Baarem, jednakże w tym czasie dla Erdamnna Promnitaza pracowali także Simonetti oraz Spanninger. Bogaty wystrój sztukatorski wnętrz był dziełem Caltella, Piotra Dallingera i Henryka Schultze, natomiast prace rzeźbiarskie wykonał Jana Baucha. Wnętrza pałacu były zdobione różnobarwnymi kominkami, plafonami z płaskorzeźbami i malarstwem iluzjonistycznym oraz pełnoplastycznymi przedstawieniami figuralnymi.

Promnitzowie rezydowali w Żarach do 1765 roku, kiedy to dobra przeszły w ręce elekto­ra saskiego. W 1815 roku Żary włączono do Prus, a barokową rezydencję przeznaczono na siedzibę władz miejskich oraz więzienie. Podczas II wojny świtowej pałac został poważ­nie uszkodzony. Najmniej ucierpiało skrzydło północne, które po 1945 roku zaadaptowa­no na siedzibę starostwa.

Plan barokowego pałacu tworzą cztery skrzydła zamykające prostokątny dziedziniec. Trzy­kondygnacyjna bryła nakryta jest dachem mansardowym. Elewacja frontowa, zwrócona w kierunku południowym, ma charakter monumentalny i reprezentacyjny. Zakompono­wana jest symetrycznie jako dziewiętnastoosiowa, z częścią środkową oraz narożnikami podkreślonymi ryzalitami pozornymi. Ryzalit środkowy zaakcentowany jest kolumnadą, natomiast ryzality narożne artykułowane są pilastrami. Ryzality zwieńczone zostały trój­kątnymi tympananonami. W środkowym umieszczony jest podwójny herb Promnitzów i Sachsen-Weissenfeles, w bocznych – litery księżnej saksońskiej Anny Marii i hrabiego Erdmanna Promnitza. Horyzontalne podziały wyznaczają gierowane gzymsy: międzykon­dygnacyjny oraz koronujący. Część prostokątnych otworów okiennych ujęta jest w profi­lowane opaski, niektóre spięte kluczem, inne zdobione obramieniami uszakowymi. Pozo­stałe elewacje posiadają charakter skromniejszy.

W 1968 roku prowadzono prace zabezpieczające, obejmujące odgruzowanie pałacu oraz częściową rekonstrukcję ubytków muru i sklepienia. Zachowano więźbę skrzydła północ­nego, do pozostałych skrzydeł wprowadzono więźbę stalową. Obecnie pałac jest nieużyt­kowany i zaniedbany. Stanowi własność prywatną. W ostatnich latach naprawiono pokry­cie dachu pałacu. Planowana jest jego odbudowa.



Pałac Letni

Pałac Letni zlokalizowany jest na północ od starego miasta, na trenie obecnego parku miej­skiego. Pierwotnie, na południe od budowli znajdował się ogród francuski założony w la­tach 30. XVIII wieku. Pałac wraz z ogrodem należały do zespołu rezydencjonalno-parko­wego powstałego z inicjatywy Erdmana II von Promnitz.

Pałac letni został wzniesiony w 1723 roku. Twórcami projektu byli prawdopodobnie wło­scy budowniczowie, Spanninger i Simonetti, którzy pracowali w tym czasie dla Erdmana II Promnitza przy budowie żarskiego pałacu Promnitzów. Wzniesiony jako tzw. „Domek w parku”, obiekt pierwotnie był przeznaczony na szkołę rycerską. Jednakże, już w poło­wie XVIII wieku zaczął pełnić funkcję Pałacu Letniego. Była to wówczas niewielka, dwu­kondygnacyjna budowla, nakryta dachem czterospadowym, założona na planie wygiętego w łuk prostokąta. Pałac otaczał szaniec oraz fosa z mostkiem zwodzonym. W 1735 roku obiekt został rozbudowany. Do pierwotnej bryły od strony zachodniej dostawiono dwa skrzydła, ustawione w stosunku do siebie pod kątem prostym, zaś od północy – ryzalit mieszczący klatkę schodową. W drugiej fazie rozbudowy wzniesiono jeszcze jedno skrzy­dło, od strony wschodniej, które uległo zniszczeniu w 1863 roku. Pod koniec XVIII wie­ku w posiadanie pałacu wszedł kupiec i właściciel tkalni, niejaki Perti. W 1812 roku re­zydencja została zaadaptowana na szpital dla psychicznie chorych. W 2. poł. XIX wieku, w związku z rozbudową kompleksu szpitalnego, do pałacu od strony wschodniej dostawio­no niższy, pozbawiony dekoracji budynek.

W obecnym kształcie pałac składa się z korpusu głównego założonego na rzucie wygięte­go w łuk prostokąta z prostokątnym ryzalitem od strony północnej oraz dwóch prostokąt­nych skrzydeł bocznych, od strony zachodniej, na planie litery „L”. Korpus główny jest jedno-, natomiast skrzydła boczne półtoratraktowe. Elewacja frontowa pałacu skierowana jest na południe. Bryła budynku składa się z trzech dwukondygnacyjnych części, tej samej wysokości. Podpiwniczony korpus główny nakrywa dach dwuspadowy, zaś niepodpiwni­czone skrzydła boczne dachy mansardowe. Elewacje starszej części różnią się od skrzydeł bocznych i ryzalitu odmienną artykulacją ścian. Symetryczna fasada zaplanowana jest jako siedmioosiowa, przy czym pięć osi znajduje się w części wgiętej, zaś dwie skrajne na odcin­kach prostych. Kompozycja elewacji opiera się na równowadze elementów horyzontalnych i wertykalnych. W poziomie fasadę dzielą profilowane gzymsy – cokołowy, międzykondy­gnacyjny i wieńczący. Zaś w pionie ściany artykułują boniowane pilastry flankujące otwo­ry okienne i drzwiowy obu kondygnacji. W osi fasady mieści się wejście główne umieszczo­ne w otworze zamkniętym łukiem pełnym ujęte w obramienie z maszkaronem. Wszystkie otwory okienne są prostokątne, ujęte w uszakowe obramienia spiete kluczami. Okna dru­giej kondygnacji dodatkowo zwieńczone są naczółkami segmentowmi. Otwory okienne parteru, mieszczące się w części wklęsłej, zamknięte są w niszach powtarzających wielkość i kształt obramienia drzwiowego. Elewacja północna ukształtowana została analogicznie jak fasada. Natomiast elewacje skrzydeł bocznych i ryzalitu opracowane są nieco skromniej. Ramowy podział płaszczyzny oparty jest na zestawieniu gładkich gzymsów działowych i gładkich lizenach. Rytmicznie rozmieszczone otwory okienne ujęte są w uszakowe obra­mienia spięte kluczem. W jednej z sal pałacu zachował się murowny kominek z dekoracją sztukatorską, a także szczątkowo zachowana dekoracja sztukatorska ścian.

Po II wojnie światowej pałac był użytkowany jako szpital wojskowy. Następnie opusz­czony, uległ destrukcji. W latach 80. XX wieku, na zlecenie Wojskowego Szpitala w Ża­rach rozpoczęto remont rezydencji, zaprzestany w 1989 roku. Od lat 90. XX wieku zaby­tek znajduje się w rękach prywatnych. Właściciel podjął prace o charakterze zabezpiecza­jącym, przerwane jednakże kilka lat temu. Obecnie obiekt znajduje się w bardzo złym sta­nie zachowania.

Zobacz również

Rokitno – bazylika mniejsza pw. Matki Bożej Rokitniańskiej

Kościół w Rokitnie należy do wybitnych przykładów sakralnej architektury doby baroku w Polsce. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1378

Żagań, powiat żagański – Kaplica Grobu Bożego (ul. Księżnej Żaganny 16)

Położona obok kościoła Nawiedzenia NMP, jest repliką kaplicy w Görlitz, wzorowanej na grobie Chrystusa w Jerozolimie. Powstała w 1598 z

Zobacz również

Skip to content